Lateinische Texte: Prima B

prima B. Lektionstexte

 

 

1T      Auf dem Weg zur Kurie

In unserem ersten lateinischen Text treffen wir auf den Senator Marcus Aquilius Florus, der zu einer Senatssitzung in die Kurie eilt. Er hat sich verspätet, man schließt bereits die Türen, ein Sklave wartet ungeduldig auf ihn.

 

Senator in forum1 properat, nam ibi curia est.

Hic turba stat et clamat: „Ave, senator!“

Senator gaudet et clamat: „Salvete!"

Subito servus adest et rogat: „Ubi Marcus Aquilius Florus

senator est?“ Turba: „Ibi est!“

Senator ridet, tum in curiam2 properat.

 

1in forum auf das Forum 2in cûriam in die Kurie

 

 

2T      Sieg im Circus Maximus

Hodie Aulus in Circo Maximo1 est; nam ibi ludi sunt. Sed

ubi Gaius amicus est? Aulus diu exspectat. Tum gaudet:

Tandem amicus adest. Subito populus clamat: „Ave,

senator!“ Marcus Aquilius Florus senator adest. Etiam

Aulus et Gaius clamant: „Ave, senator!“ Nunc populus

tacet, portae patent, equi et agitatores2 accedunt.

Denique equi in carceribus3 stant, senator signum dat4,

equi currunt. Populus surgit et clamat.

Etiam Aulus et Gaius surgunt. Tum Aulus gaudet:

„Syrus victor est! Ecce: Ibi praemia sunt! Sed Gaius:

„Etiam equi victores sunt.“

 

Dann steigt Syrus zur Loge des Veranstalters hinauf und nimmt seinen Preis in Empfang: einen Palmzweig (palma) und einen Beutel mit Münzen. Auch die Pferde werden mit Palmzweigen geschmückt. Lauter Jubel erschallt im Stadion, als Syrus seine Ehrenrunde absolviert. Aulus ist glücklich, denn wieder einmal haben die Grünen

gewonnen!

 

1in Circô Maximô im Circus Maximus2agitâtor Wagenlenker3in carceribus in den Startboxen4sîgnum dat (er) gibt das (Start-)Zeichen

 

 

2Z      Siegerehrung

Nach dem Rennen sind Aulus und Gajus zu den Ställen gegangen, um das siegreiche Gespann zu empfangen.

 

Aulus rogat: „Ubi sunt equi? Ubi sunt agitatores1?

Ubi sunt praemia?“ Amici diu exspectant.

Tandem equi accedunt et amici clamant: „Hic victores sunt!“

Etiam Syrus agitator accedit.
Amici: „Syrus victor est! Io2! Syrus victor est!“

 

1agitâtor Wagenlenker2Hurra!

 

 

3T      Aufregung in der Basilika

Atia et Antonia amicae forum petunt et

aedificia spectant. Tum basilicam Iuliam intrant et ad

mercatores accedunt. Per basilicam properant et Rutilium

mercatorem petunt. Nam Rutilius bestias vendit.

Rutilius ante tabernam stat, amicas videt et clamat: „Hodie

simiae1 et psittaci2 adsunt!“ Statim amicae in tabernam

contendunt, simias spectant.

Etiam mulieres tabernam intrant. Subito psittaci clamant:

„Psittaci adsunt! Psittaci adsunt!“

Mulieres autem clamorem tollunt: „Quid? Quid est?

Quis clamat?“

Rutilius ad mulieres accedit et psittacos monstrat3. Nunc

etiam amicae psittacos vident. Itaque simias relinquunt et

ad psittacos accedunt. Subito simiae clamant.

Tum Rutilius: „Quid est? Cur simiae clamorem tollunt?“

Rutilius autem Atiam et Antoniam apud simias non iam

videt: „Ubi sunt amicae? Cur simiae …?“

Subito psittaci: „Simiae! Simiae!“

Amicae et mulieres et Rutilius rident.

 

1sîmia Affe2psittacus Papagei3mônstrâre zeigen

 

 

4T      Streit in den Thermen

Aulus et Gaius thermas petunt. Ad portas accedunt et

intrant. In thermis mercatores adsunt. Mercatores Aulum

et Gaium vident; sed amici ad apodyterium contendunt,

ubi vestes deponunt. Tum per frigidarium tepidarium

intrant. Ibi Lucium amicum vident et salutant1. Sed Lucius

tacet.

Gaius (ad Aulum): „Cur Lucius tacet?“ Aulus: „Lucius de

Atiâ cogitat – nam Atiam amat et semper amicam donis

delectare vult; tamen Atia Lucium non semper laudat.“

Gaius (ad Lucium): „Atia te certe amat, sed dona non

semper exspectat! Nam …“

 

Plötzlich ertönt lautes Geschrei. Der Stimme nach ist es der Getränkehändler Quintus, der wieder einmal einen Dieb gefasst hat. Sogleich eilen Aulus, Gaius und Lucius zu dessen Stand:

 

Quintus mercator thermas

clamore complet. In turbâ

stat et cum sene certat2.

Quintus mercator: „Senex vinum sumit, sed pro vino

pecuniam dare non vult! Fur est! Fures tantum in thermis

sunt!“

Aulus et Gaius rident. Aulus: „A! Quintus fures non amat:

Mercator est, numquam dona dat.“ Gaius: „Lucius mercator

non est; nam Lucius semper dona dat – Quintus numquam!“

Aulus: „Tamen Atia Lucium non laudat, Quintum autem

uxor certe semper laudat!“

Nunc etiam Lucius ridet. Tum Aulus et Gaius cum Lucio ad

palaestram properant. Ibi cum adulescentibus pilå ludunt3.

 

1salûtâre begrüßen2certâre streiten3pilâ lûdere Ball spielen

 

 

4Z      Zu zweit auf dem Forum

Diu amici in palaestrâ cum adulescentibus pilâ ludunt1. Tum

Lucius amicos relinquit; nam Atia amica in foro est. Lucius ad

forum properat. Ante basilicam Iuliam stat, sed amicam non

videt. Ubi Atia est? Tandem Atia adest. Lucium in turbâ videt et

ad amicum accedit. Tum cum Lucio basilicam intrat. In basilicâ

Lucius et Atia mercatores vident. Mercatores basilicam clamore

complent. Etiam Lucium et Atiam vident.

Tum Lucius et Atia per basilicam contendunt, forum intrant.

Per forum ambulant2; gaudent et rident.

 

1pilâ lûdere Ball spielen2ambulâre spazierengehen

 

 

5T      Jubel auf dem Forum

Hodie Aulus et Gaius ad forum properant. Etiam Atia et

Lucius adsunt. Aulus consistere vult, sed Atia: „Ubi es?

Cur dubitas? Ad forum currimus! In foro populus senatores

exspectat.“ Aulus: „Ad forum propero et curro, sed non in

Circo Maximo sumus! Cur non consistitis? Heus1, cur non

respondetis?“ Sed amici non consistunt. Undique turba

ad forum contendit. Nam hodie nuntius in curiâ est et

victoriam nuntiat.

Amici forum intrant et curiam petunt. Atia: „Ecce! Iam

senatores e curiâ ad rostra2 accedunt.“ Etiam M. Aquilius

senator adest. Repente populus tacet, tum C. Servilius

consul nuntiat: „Tandem victoriâ gaudere licet! Tandem

victores sumus! Gaudemus, quod non iam iniuriis dolemus,

quod non iam cum barbaris pugnamus, quod non iam

patriam armis defendimus. Deos sacrificio3 colere debemus;

nam nunc sine periculo vivimus!“

Statim populus clamat: „Io triumphe!4“ Etiam amici nuntio

gaudent.

 

1heus he, heda!2rôstra Pl. Rednerbühne3sacrificium Opfer4Iô triumphe! Triumph, Sieg!

 

 

5Z      Paul im Senat

Wie immer sitzt Paul im Unterricht neben Barbara. Sie haben Latein. Paul liebt die Antike, am liebsten wäre er selbst Römer. Angestrengt betrachtet er das Bild des Forum Romanum und taucht in seine eigene Vorstellungswelt …

 

Subito Paulus forum et basilicas et curiam videt. Paulus:

„A! In foro sum! Ecce, ibi curia est: Porta patet.

Ad curiam accedo, ante portam consisto. Senatores video:

In curiâ sedent1 et clamant; subito autem surgunt, me2 salutant3.

Curiam intro. Senatores: ‚Tandem ades! Cur accedere dubitas?‘

Et ego4: ‚Cur curiam clamore completis?‘ Senatores: ‚Tandem

victoriam nuntiare licet! Victores sumus, iniuriis non iam

dolemus!‘

Diu nuntio gaudemus. Tum e curiâ ad forum propero. In turbâ

sto, basilicas specto. Etiam Barbaram video: Cum amicis per

forum contendit. Subito Barbara me2 videt et clamorem tollit:

‚Nicht träumen, Paul! Aufpassen!‘“

 

1sedêre sitzen2mich3salûtâre begrüßen4egô ich

 

 

I         prima lesen

Ein Wunder ist beim Tierkampf geschehen! Alle Welt erzählt davon. Auch Markus, Titus und Claudius reden von nichts anderem. Nur ihr Lehrer (magister = MAG.) ist ganz erstaunt und fragt die Kinder, was denn passiert sei. Diese streiten sich beinahe, denn jeder will zuerst erzählen …

 

MAG.: Quid est? Cur non tacetis? Clamores non amo! Quis

respondere vult?

 

Endlich beruhigen sich die Kinder etwas und berichten gemeinsam von den Geschehnissen:

 

CLAUDIUS: Cum amicis in Circo sum, nam ludos spectamus.

Turba adest; bestias iam exspectamus.

MARCUS: Nunc servi cum sene Circum intrant; tum senem

relinquunt.

TITUS: Senex tacet et populum spectat. Sine armis in Circo stat.

MARCUS: Statim turba Circum clamore complet: „Ubi bestiae sunt,

ubi leones1 sunt?“

CLAUDIUS: Repente portae patent: Leones in Circum currunt, senem

vident, consistunt.

MARCUS: Senex periculum videt – tamen cum bestiis pugnare non

vult, sed mortem2 exspectat.

TITUS: Nunc unus e3 leonibus senem diu spectat. Tum ad senem

accedit et eum4 contingit5

CLAUDIUS: … et populus subito non iam clamat, sed tacet;

leonem et senem spectat: „Cur leo senem non appetit6?“

TITUS: Nunc etiam senex leonem spectat; subito gaudet et ridet

et leonem contingit.

MARCUS: Nunc ceterae7 bestiae senem appetunt; leo autem senem

defendit. Denique servi accedunt et bestias e Circo abducunt8.

CLAUDIUS: Populus autem surgit et gaudet et clamat, nam leo

et senex amici sunt.

 

1leô, leônem m Löwe2mors, mortem Tod3ûnus ê einer der / von4eum ihn5contingere berühren6appetere angreifen7cêterae Nom. Pl. die übrigen8abdûcere wegführen

 

 

6T      Vorbereitung eines großen Festes

Im Haus des Senators Marcus Aquilius Florus herrscht große Aufregung. Denn ein Fest zu Ehren von Publius, dem 15-jährigen Sohn des Senators, wird vorbereitet, und alle Sklaven werden mit bestimmten Aufgaben betraut. Dazu wendet sich die Herrin des Hauses, Cäcilia, an Sitticus, den Aufseher der Sklaven.

 

Caecilia in atrio stat et Sitticum servum vocat: „Propera,

Sittice! Nam convivas1 exspectamus. Servos in atrium mitte!“

Sitticus servos ad dominam mittit.

Domina: „Emite in foro mala et ova, pisces et panem!“

Tum servas vocat: „Parate triclinium! Ornate mensas

floribus2!“

Etiam in culina3 servi laborant. Ibi Davus coquus4 cum

servis cenam parat. Coquus iubet: „Puellae, parate olivas

et caseum! Adeste, pueri! Ades et tu, Afra!“

Caecilia ex atrio in culinam properat, coquum laudat:

„Bene, Dave!“

Iam liberi matrem vocant: „Mater, in cubiculo te exspectamus.“

Domina cubiculum intrat; liberos et Melissam servam

videt, tum iubet: „Ostende vestes, Melissa!“ Domina

vestes spectat, vestes autem non placent.

Statim Melissa: „Ancus mercator vestes vendit. Domina,

servum ad Ancum mercatorem mitte!“

Paulo post Ancus cum servis aedes intrat; servi vestes

portant.

Ancus: „Salve, Caecilia! Salve, Melissa! Spectate vestes!“

 

1convîva Gast2flôs, flôrem Blume3culîna Küche4coquus Koch

 

 

6Z      Ein großer Auftrag

Theodorus servus cum Athenodoro servo in culina1 stat.

Subito Sitticus culinam intrat: „Theodore, Athenodore, accedite!

Quintus mercator vinum in aedes portare non potest2. Itaque

currite ad Quintum et vinum portate!“

Statim Theodorus et Athenodorus ad tabernam contendunt.

Quintus ante tabernam stat et servos iam exspectat. Theodorus

cum Athenodoro tabernam intrat. Ibi amphoras3 vident et

stupent4. Quintus rogat: „Cur dubitatis?“

 

1culîna Küche2potest er (sie, es) kann3amphora Amphore (großes Tongefäß)4stupêre staunen

 

 

7T      Eine Toga für Publius

Ancus, der Tuch- und Stoffhändler, hat den Sklaven, der aus dem Haus des Aquilius geschickt worden war, sofort begleitet und eine Vielzahl seiner Modelle mitgebracht.

 

Servi Anci mercatoris circiter viginti vestes in cubiculum

dominae portant. Etiam liberi adsunt et vestes spectare

volunt. Caecilia ad Ancum et ad servos Anci accedit et

iubet: „Ostendite vestes! Nam sacrum et convivium

paramus. Itaque vestes emere volo. Primo autem ostendite

togas et tunicas!“

Mercator verbis Caeciliae gaudet et dicit: „Videte copiam

togarum et tunicarum.“

Caecilia Publium ad consilium admittit: „Publi, ecce togas

viriles1!“ Cum Publio filio togas Anci spectat, attingit, probat.

Ancus ad Publium accedit: „Nonne togam sumere2 vis?“

Publius gaudet, libenter3 togam induere4 vult. Statim servi

accedunt, paulo post Publius auxilio servorum togam sumit.

Mater filium spectat et gaudet: „Nunc togam virilem geris!“

Tum Ancus Caeciliam et Aquiliam filiam vocat: „Nunc

spectate vestes mulierum! Nonne stolas5 et tunicas sumere

vultis?“ Statim mater filiaque oculos in vestes convertunt.

Tunicam cum tunica componunt. Itaque in cubiculo

remanent. Publius autem cubiculum matris relinquit et

ad patrem contendit. Etiam pater toga filii gaudet.

 

1toga virîlis, togam virîlem Akk. Männertoga2togam sûmere die Toga anlegen3libenter gern4induere anziehen5stola Stola

 

 

7Z      Beim Einkaufsbummel

Hodie Marcus cum Lydia amica in foro ambulat1. Fenestras

tabernarum2 spectant, nam Marcus bracas3 emere vult. Tum

emporium4 intrant. Scalis versatilibus5 partitionem6 vestium

petunt.

Marcus bracas spectat, attingit, probat; Lydia autem in

partitionem computatrorum7 contendit. Tandem Marcus

bracas emit.

Nunc amicus et amica computatra vident et probant.

Paulo post ad tabernam properant et isicium8 Hamburgense

emunt.

 

1ambulâre spazierengehen2fenestra tabernârum Schaufenster3brâcae Pl. Hose4emporium Kaufhaus5scâlae versâtilês Rolltreppe6partîtiô Abteilung (im Kaufhaus)7computâtrum Computer8isîcium Frikadelle

 

 

8T      Das große Fest (I)

Die ersten Gäste sind bereits am Esquilin, einem der sieben Hügel Roms, im Haus des Senators Aquilius eingetroffen. Auch die Freigelassenen wollen ihrem Herrn anlässlich des Festes ihre Aufwartung machen. Nur Decimus Aquilius, der erst vor kurzem freigelassen worden ist, hat sich ein wenig verspätet.

 

Decimus Aquilius libertus per forum currit. Iam

mercatores, iam servi in foro sunt et negotia agunt.

Decimus voces mercatorum audit, sed non consistit, quod

aedes Marci Aquili patroni petit. Forum relinquit, per vias

currit et in montem Esquilinum pervenit.

Ante aedes servus stat et Decimum salutat1 et in atrium

ducit. Propinqui, amici, liberti gentis Aquiliae iam adsunt.

Tum Publius cum parentibus Aquiliaque sorore venit et

atrium intrat. Publius togam virilem2 gerit, propinquos

amicosque salutat. Ad aram Larum accedit et dicit: „Ad

aram venio, bullam3 depono, nunc togam virilem gero.“

Parentes et convivae4 verba Publi cum gaudio audiunt.

Denique Aquilius senator: „Nunc Publium in

Capitolium ducere debemus. Venite!“

Paulo post gens Aquilia et

convivae aedes relinquunt

et Capitolium petunt.

In templo Iovem deum et

Iunonem deam salutem

pacemque orant.

Tum Aquilii agmen

convivarum domum

ducunt.

 

1salûtâre begrüßen2toga virîlis Männertoga3bulla Amulett (das ein Kind vor Gefahren beschützen sollte)4convîva Gast

 

 

8Z      Wohnen in der Subura

In der Subura, einem Stadtteil von Rom, der in der Nähe des Forums liegt, wohnen und arbeiten hauptsächlich die ärmeren Einwohner der Stadt. Servius, der 14-jährige Sohn des Händlers und Wirtes Quintus Rabirius, erzählt:

 

Cum parentibus et sorore in Subura, in taberna cum pergula1

vivo. In taberna non tantum vinum, oleum2, olivas3 vendimus,

sed etiam cenas paramus. Pater vinum oleumque vendit; tum

amphoras4 cum Optato servo ad aedificia senatorum porto. Mater

cum sorore in culina5 laborat et cenas parat. Homines6 etiam in

taberna cenare7 volunt; tum Rabiria soror cenas ad mensas portat.

 

1taberna cum pergulâ Laden mit einem Verschlag (in dem die Familie des Besitzers lebte)2oleum Öl3olîva Olive4amphora großer Tonkrug5culîna Küche6homô, hominis Mensch7cênâre: zu cêna

 

 

9T      Das große Fest (II)

Propinqui, amici, liberti in aedes Aquili senatoris

conveniunt. Senator uxorque, Publius Aquiliaque hospites

salutant1: „Salvete!“ Tum Sitticus hospites in triclinium

ducit. Ibi hospites, dominus, Publius accumbunt2, mulieres

in sellis3 considunt.

Domina servis signum dat: Servi dominae parent, aquam

et vinum in triclinium portant. Postea servi et servae

hospitibus cibos et vinum praebent. Aquilio senatori

convivium placet, quod hospites edunt4, bibunt, gaudent.

Post cenam Publi pater orationem habet: „Propinqui,

amici, liberti: Vobis gratias ago, quod convivio gentis

Aquiliae interestis. Publio nunc toga virilis5 est. Itaque

more maiorum Laribus munera dare debemus.“

 

Alle Gäste erheben sich und gehen gemeinsam mit Publius und seinem Vater noch einmal ins Atrium zum Altar der Hausgötter. Cäcilia und Aquilia bringen mit Speisen gefüllte Schalen herbei, die sie Publius überreichen. Nach einem gemeinsamen Gebet stellt Publius die Gefäße in das Lararium. Gerade haben sie die Zeremonie beendet und wollen in das Triclinium und in den Garten zurückkehren.

 

Subito hospites clamorem audiunt. Paulo post Sitticus

ad Aquilium venit et dicit: „Domine, Diodorus amicus et

Philippus puer adsunt – e Graecia veniunt.“

Statim Aquilius Diodorum atque Philippum salutat et in

triclinium inducit. Hospites quoque Diodorum Philippumque

salutant, tum servi cibos praebent. Aquilius orat: „Narrate

de itinere!“ Diodorus et Philippus amico parent.

 

1salûtâre begrüßen2accumbere sich zum Essen legen3sella Sessel, Stuhl4edere essen5toga virîlis Männertoga

 

 

9Z      In der Bäckerei

In Mietshäusern lebten oft sehr viele Menschen auf engstem Raum, da sie sich meist nur kleine Räume von ihrem Verdienst leisten konnten. Valeria und ihre Mutter haben nur ein Zimmer gemietet. Beide sind gezwungen, für die hohe Miete und ihren Lebensunterhalt hart zu arbeiten.

 

Pater Valeriae uxorem et filiam iam diu reliquit1. Itaque matri

Valeriae pecunia non est; in pistrino2 L. Tubuli laborat. Valeria

matri semper adest. Mane3 mater et filia surgunt, nam servi

panem4 in taberna pistoris5 emere volunt. Mater cum servis

Tubuli panem in pistrino parat, postea Valeria panem in

taberna vendit. Tubulus pistor Valeriam et matrem amat,

nam bene laborant.

 

1relîquit er hat verlassen2pistrînum Bäckerei3mâne früh am Morgen4pânis, is Brot5pistor Bäcker

 

 

10T    Im Buchladen

Publius et Philippus forum petunt et aedificia spectant;

multitudinem hominum aspiciunt.

Tum Philippus Publium orat: „Nunc Alexandro magistro1

donum emere cupio. Magister linguam Latinam2 scit,

itaque librum poetae Romanorum emere cupio.“ Comites

ad tabernam Athenodori contendunt. Athenodorus

amicis libros ostendit. Mercator Philippum rogat: „Cupisne

librum Ovidi poetae emere?“ Philippus librum sinistra capit

et Publio ostendit. Publius librum corripit et carmina Ovidi

legere instituit … et legit … et legit et ….

Athenodorus rogat: „Cupisne libros legere an emere?“

Comites rident et Philippo placet librum Ovidi poetae emere.

Tum Publius Philippo forum monstrare3 cupit. Primo

amicum ad curiam ducit. Publius: „Ecce! Eo senatores

conveniunt.“ Philippus: „Quid faciunt senatores?“ Publius:

„Senatores orationes de urbe et provinciis, de bello et pace

habent.“

Deinde amici forum relinquunt et Capitolium petunt.

Publius Philippum ad templum ducit et dicit: „In templo

deos Capitolinos colimus. Iuppiter pater deorum

hominumque est, Iuno uxores servat, Minerva hominibus

sapientiam4 dat. Hic imperatores triumphos agunt5.“

Tum Philippus et Publius de Capitolio forum spectant.

 

1magister, trî Lehrer2lingua Latîna lateinische Sprache3mônstrâre zeigen4sapientia Weisheit5triumphum agere einen Triumph feiern

 

 

10Z    Bücherkauf heute

Hodie Marcus libros domi emere cupit,

itaque ad mensam scriptoriam accedit et

computatrum aperit.

In monitore area operaria apparet.

Mure Marcus globolum interretis insertat,

tum inscriptionem societatis librorum

inscribit. Marcus paginam societatis exspectat.

Nunc signum societatis librorum apparet.

Marcus catalogum librorum legit: tot libri!

Subito fabulam criminalem videt:

Investigator senator Romanus est.

Statim nomen et inscriptionem scribit et

mandatum ad societatem mittit.

„Clicc!“ Mus globolum „i!“ insertavit.

 

 

II        prima lesen

Auf Wunsch seiner Mutter und seines Großvaters sucht Sosikles, ein junger Händlerssohn, seinen vermissten Zwillingsbruder Menächmus. Dabei widerfährt ihm so allerlei, wie die folgende Szene zeigt. Nach einem langen Tag der Suche in einer griechischen Stadt erblickt Sosikles endlich ein Wirtshaus:

 

Sosicles (zu sich): Tandem tabernam video; ibi vinum cibosque

sumere volo. (Hört plötzlich eine Frauenstimme) Sed quis clamat?

Mulier: Ecce! Hic es, hic te convenio! Cur domum non venis?

Responde!

Sosicles: Cur clamorem tollis, mulier? Cur me1 rogas?

Mulier: Quid? Tu respondere non vis! Scire volo: Quid hic agis?

Habesne amicam? Semper in taberna es et vinum bibis.

Sosicles: Quid te agit, mulier! Verba tua2 mihi3 non placent.

Estne mos hic hospitem iniuriis appetere4? Tace tandem!

Mulier (gerät völlig außer sich): Visne me ridere? Uxor tua sum!

Tu …

Sosicles (zum Publikum gewendet): Audite me, dei, et servate me!

Mulier (kreischend): Nunc statim patrem voco, remane hic!

(Frau geht weg)

Sosicles: Vobis gratias ago, dei, nam mulier non iam adest!

Statim in taberna vobis sacrum facere volo …

Kaum im Wirtshaus bleibt er wie angewurzelt stehen. Vor ihm steht sein Ebenbild:

Sosicles: Quid video? Quis es, adulescens?

Menaechmus (nicht weniger erstaunt): Menaechmus sum, filius

Moschi5 mercatoris; pater autem non iam vivit.

Sosicles: Etiam filius Moschi sum! Sicilia6 patria mea7 est.

Menaechmus (beginnt sich zu freuen): Sicilia etiam patria mea est! Tu

Sosicles es, frater8 meus9!

Sosicles (voller Freude und erleichtert zugleich): Tandem te aspicio,

Menaechme! Dei me amant, nam fratrem habeo.

 

1mich2tua deine3mihi mir4appetere angreifen5Moschus, î Moschus6Sicilia Sizilien7mea meine8frâter, frâtris m Bruder9meus meine

 

 

11T    Ein Anfang mit Schrecken

Als Romulus und Remus wegen der Stadtmauer in Streit gerieten, erschlug Romulus seinen Bruder. Wie ein Lauffeuer breitete sich die Kunde vom Brudermord aus. Auch der Hirte Faustulus – er hatte einst die von einer Wölfin gesäugten Knaben am Tiberufer gefunden und zu sich genommen – war Zeuge des Geschehens gewesen und eilte, so schnell er konnte, nach Hause zu seiner Gattin Acca:

 

Faustulus casam1 intrat: „Acca, ubi es? Veni et audi de

calamitate! Romulus Remum necavit!“ Acca ad maritum

accedit: „Quid dicis, quid audivi? Tibi credere non possum.“

Faustulus autem: „Crede mihi, uxor. Hodie cum comitibus

ad montem Palatinum properavi. Etiam Romulus et Remus

et multitudo virorum Palatium petiverunt. Tum Romulus

viros ad se vocavit et, ubi tacuerunt, orationem habuit:

‚Gaudeo, quod venire non dubitavistis. Hodie sacrum facere

volumus; nam auxilio deorum Palatium munivimus. Videte

murum! Nunc tandem sine periculo vivere possumus!‘

Viri verba Romuli clamore probaverunt. Subito autem

Remus: ‚Ego tuum2 murum rideo; murus enim hostem ab

urbe non prohibet.‘

Statim murum transiluit3. Tum Romulus per iram4 Remum

petivit et, o Acca, fratrem necavit. Remo adesse non potui.“

Faustulus tacet. Acca autem lacrimas tenere non potest et

clamat: „O Faustule, frustra lupa5 pueros in ripa Tiberis

servavit et aluit, frustra tu Remum cum fratre domum

portavisti, frustra Remo parentes fuimus! O Romule,

cur fratrem necavisti?“ Tum Faustulus et Acca fleverunt

filiique nece doluerunt.

 

1casa Hütte2tibi dir3tuus dein4trânsilîre (Perf.: trânsiluî) m. Akk. überspringen5per îram im Zorn6lupa Wölfin

 

 

11Z    Der Raub der Sabinerinnen

Nachdem Romulus die neu gegründete Stadt befestigt hatte, wollte er für ihr Wachstum sorgen. Doch fehlten den Römern Frauen zur Gründung von Familien. Was tun in solcher Lage? „Wenn wir schon keine eigenen Frauen besitzen, so müssen wir eben unsere Nachbarn, die Sabiner, bitten, uns Frauen zu geben“, dachte sich Romulus und sandte sogleich einen Boten zu den Sabinern. Die Sabiner aber waren nicht bereit, ihre Töchter und unverheirateten Frauen den Römern zur Heirat zu geben. Da griff Romulus zu einer bösen List …

 

Romani filias Sabinorum1 vi2 capere voluerunt. Itaque

Sabinos ad convivium ludosque vocaverunt. Sabini cum puellis

ad Romanos venire non dubitaverunt et urbem sine armis

intraverunt. Subito Romani Sabinas petiverunt et corripuerunt.

Sabini filias servare non potuerunt. Eo dolo3 Romulus Romanis

uxores paravit.

Sabini autem arma capere properaverunt atque Romam petiverunt.

Sed urbem capere frustra cupiverunt. Denique filiae Sabinorum

patres ad se vocaverunt: „Diu Romam armis petivistis; sed urbem

capere non potestis. Nos4 nunc uxores Romanorum sumus, hic

remanere volumus. Deponite arma pacemque facite cum Romanis!“

Paulo post Sabini arma deposuerunt: Tandem pax fuit.

 

1Sabînî, ôrum die Sabiner – Sabînae, ârum die Sabinerinnen2gewaltsam3eô dolô durch diese List4nôs wir

 

 

12T    Das Maß ist voll

Tarquinius Superbus, der siebte König Roms, ist bei den Römern wegen seiner grausamen Herrschaft zunehmend verhasst. Die Situation verschärft sich, als Lukretia, die Frau des aus einer bedeutenden Familie stammenden Collatinus, von Tarquinius’ Sohn Sextus überfallen und vergewaltigt wird. Lukretia, die – obwohl unschuldig – ihre Ehre für immer verloren sieht, weiß keinen anderen Ausweg als sich selbst das Leben zu nehmen. In Collatia, dem Wohnort der Lukretia in der Nähe Roms, ist die Empörung so groß, dass L. Iunius Brutus, ein Freund des Collatinus, mit einer großen Schar junger Männer bewaffnet nach Rom zieht.

 

Post mortem Lucretiae Brutus cum multis viris Romam

petivit et forum occupavit. Voces et arma et multitudo

virorum Romanos terruerunt. Homines statim ad forum

properaverunt, quod causam clamoris cognoscere

voluerunt. Ubi de scelere filii regis et de sorte misera

Lucretiae audiverunt, iram non iam tenuerunt.

Tum Brutus magna voce: „Lucretia“, inquit, „semper

Collatino marito uxor bona fuit, semper deos coluit.

Nunc non iam vivit propter iniuriam Sexti Tarquini.

Expellite tandem gentem superbam Tarquiniorum! Scelera

regis non ignoratis. Num de nece Servi Tulli1, num de

nece multorum virorum bonorum dicere debeo? Si tuti

a sceleribus et iniuriis esse vultis, expellite regem et totam

gentem Tarquiniorum, liberate tandem urbem a magno

periculo!“

Et Romani et Collatini2 verba Bruti probaverunt. Tarquinii

autem iram hominum timuerunt et Romam relinquere

properaverunt.

Ita Tarquinius Superbus rex ultimus Romanorum fuit.

 

1Servius Tullius: Vorgänger des Tarquinius, den dieser hatte töten lassen 2Collâtînî, ôrum die Collatiner

 

 

12Z    Menenius Agrippa

Nach der Vertreibung des Tarquinius lag die Macht nicht mehr bei einem Einzelnen, sondern verteilte sich auf die wenigen führenden römischen Adelsfamilien, die Patrizier (patriciî, ôrum). Sie bekleideten die höchsten Ämter des Staates. Die Plebejer (plêbêî, ôrum), die den größten Teil der Bevölkerung Roms ausmachten, blieben dagegen von jeglicher Macht ausgeschlossen. Aus Protest gegen diese Ungerechtigkeit zogen diese schließlich zu Beginn des 5. Jh.s v. Chr. aus der Stadt aus. Dem Patrizier Menenius Agrippa gelang es jedoch, sie zur Rückkehr nach Rom zu bewegen …

 

Ubi Menenius Agrippa in monte Sacro1 fuit, plebeios ad se vocavit

et oravit: „Venite in urbem Romam, viri boni! Facite pacem cum

patriciis! Tota urbs in magno periculo est, nam tuti ab hostibus

non iam sumus.“ Sed plebei: „Num patriciis iniurias facere licet?

Patricii homines superbi sunt. Hominibus autem superbis non

paremus!“ Tum Menenius: „Et patricii et plebei urbem defendere

debent. Credite mihi, viri boni! Audite fabulam2 …“

 

Menenius erzählte den Plebejern die Geschichte vom Magen und den Gliedern: Die Glieder wollten einst dem Magen nichts mehr zuführen, weil dieser immer nur nahm, aber nie etwas gab. Als aber infolge des Hungerns eine Schwächung des gesamten Körpers eintrat, sahen die Glieder ein, dass auch der Magen eine wichtige Funktion hatte, und gaben ihm fortan wieder zu essen.

 

Tum plebeis placuit Menenio parere Romamque petere. Ita

Menenius urbem e magno periculo servavit.

 

1môns Sacer Heiliger Berg (Zufluchtsort der Plebejer) 2fâbula Geschichte

 

 

13T    Hannibal ante portas

Hannibal hielt seinen Schwur und setzte den Kampf seines Vaters Hamilkar gegen Rom mit aller Anstrengung fort. Im Jahr 218 v. Chr. überquerte er von Spanien aus völlig überraschend mit dem gesamten Heer die vereisten Alpen und stand plötzlich in Italien. Die Römer leisteten Widerstand, doch vergeblich: Nach mehreren Niederlagen gegen die Punier verloren sie schließlich bei Cannä 216 v. Chr. trotz zahlenmäßiger Überlegenheit fast das gesamte Heer. Der Weg nach Rom war für Hannibal frei. In Rom löste diese Nachricht Angst und Schrecken aus.

 

Uxores Romanorum, postquam de calamitate legionum

Romanarum audiverunt, totam urbem vocibus suis

compleverunt. Uxor quaedam1: „Di2 boni, adeste mihi

miserae! Cuncti filii mei cum hoste pugnaverunt. Num

filios amisi?“ Alia autem uxor: „Cur tu te miseram vocas?

Maritus tuus in urbe mansit tibique multi filii sunt. Ego

autem maritum non iam habeo mihique unus filius restat.

Non solum tu, sed etiam nos saluti virorum nostrorum

timemus3!“

Etiam senatores statim in curiam convenerunt, de sorte

urbis consuluerunt: Unus e senatoribus ita dixit: „Hannibal

magnis laboribus milites elephantosque4 per Alpes in

Italiam duxit, multa oppida cepit, legiones nostras vicit,

nunc certe Romam contendere cupit. Nobis autem legiones

non iam sunt. Equidem ita censeo: Aperite portas victori!“

Alius autem senator: „Ego vero sententiam tuam non

probo. Hannibal nos proelio vicit, sed victor belli non est.

Moenia Romae alta sunt. Cuncti Romani urbem armis

servare debent!“

 

Hannibal aber nutzte die Gunst der Stunde nicht und verzichtete auf einen sofortigen Angriff gegen Rom.

 

1quaedam eine2dî ~ deî – 3timêre m. Dat. fürchten um - 4elephantus: vgl. Fw

 

 

13Z    Interview mit Hannibal

Mehreren Schülern, die an einem Forschungsprojekt teilnehmen, ist es gelungen, sich mittels Zeitmaschine in die Zeit des Zweiten Punischen Krieges zwischen Rom und Karthago (Carthâgô, inis f) zu versetzen und in das Lager Hannibals vorzustoßen. Sie befragen ihn zu den Hintergründen seines spektakulären Feldzugs über die Alpen …

 

Adulescens: „Magno cum agmine militum et multis cum equis

elephantisque in Italiam pervenisti, Hannibal; sed multa arma,

bestias, milites amisisti. Cur magnis cum laboribus iter per Alpes

fecisti?“ Hannibal: „Romanos terrere volui: Agmen per Alpes

duxi, cunctos hostes vici, multa oppida cepi. Nunc Romani nos

timent, nunc Italia nobis patet.“ Adulescens: „Militesne tibi

semper paruerunt?“ Hannibal: „Ita est. Equidem magnos labores

belli suscepi1 – sicut2 milites mei. Itaque me amant mihique

parent.“ Adulescens: „Cur Romanos armis petitis?“ Hannibal:

„Romani cum legionibus Italiam relinquere et terras alienas3

petere non dubitant. Etiam Carthaginem capere cupiunt; itaque

Romanos vincere debemus.“

 

1suscipere (Perf. suscêpî) auf sich nehmen2sîcut wie3terrae aliênae fremde Länder

 

 

14T    Scipio contra Hannibalem

Marcus, Titus und Aulus sprechen mit ihrem Lehrer über die römische Geschichte. (Mag = magister Lehrer).

 

MAG: Vos iam de Publio Cornelio Scipione, quem

Africanum appellamus, audivistis. Scire volo …

AULUS: Sed Scipio vir Romanus fuit. Cur virum Romanum

appellamus Africanum?

MAG: Bene rogas, Aule. Potesne respondere, Tite?  Titus tacet.

MAG: Et tu, Marce?

MARCUS: Quia Scipio in Africa, quae est patria Poenorum,

hostes superavit.

MAG: Non solum hostes vicit, Marce, sed imprimis Hannibalem!

Victoria sua Scipio Romam tandem a magno periculo liberavit.

MARCUS: Tamen Scipioni, cui senatores postea triumphum1

decreverunt, in urbe manere non licuit.

MAG: Ita est, Marce. Propter crimen falsum2 Scipio, cuius

virtutem patres vestri cunctique Romani laudant, Romam

reliquit.

TITUS: Fueruntne Scipioni uxor liberique?

AULUS: Nonne scis Corneliam, quae est filia Scipionis, Tite?

TITUS: Nescio. Neque vero tu, Aule, cuncta scis.

MAG: Aulus non errat, Tite. Multi Corneliam, cui

duodecim3 liberi fuerunt, exemplum clarae uxoris

matrisque vocant. Quae post mortem mariti non

desperavit, sed familiam sola curavit. Imprimis Tiberio et

Gaio filiis semper consiliis bonis adesse studuit ….

 

Nunc magister multa de vita Corneliae narrat. Denique pueros

dimittit. Qui gaudent, nam ad thermas contendere volunt.

 

1triumphus Triumphzug (Siegeszug durch die Stadt zum Kapitol)2crîmen falsum: Scipio wurden von seinen Gegnern Bestechung und Unterschlagung von Geld vorgeworfen.3duodecim zwölf (nur drei Kinder überlebten)

 

 

14Z    Rom oder Karthago?

Der einflussreiche Politiker M. Porcius Cato warnte die Römer nach Scipios Sieg über die Punier vor verfrühter Freude und verlangte die vollständige Zerstörung Karthagos.

 

Postquam Scipio Poenos in Africa vicit, senatores Romani

virtutem victoris multis verbis laudaverunt: „Virtus tua, qua

hostem vicisti, sine exemplo est.“ „Tu Poenos, qui magno cum

agmine militum nostros petiverunt, non solum in Africa, sed

etiam uno proelio superavisti.“ „Neque elephanti, magnae bestiae,

quas Poeni secum1 duxerunt, te terruerunt.“

M. Porcius Cato autem ita dixit: „Cur Scipio in Africa non

remansit, cur Carthaginem2 non petivit, cur moenia alta urbis non

delevit3, cur Hannibalem, imperatorem Poenorum, non cepit?

Qui non solum vivit, sed iam de novo4 bello cogitat. Dum5

Carthago muros habet, victoria paceque gaudere nobis non licet.

Ceterum censeo Carthaginem esse delendam!“

(Im Übrigen meine ich, dass Karthago zerstört werden muss.)

 

1sêcum mit sich2Carthâgô, Carthâginis f Karthago3dêlêre (Perf. dêlêvî) zerstören4novus, a, um neu5dum solange

 

 

15T    Anschlag auf den Konsul Cicero

Im Jahre 63 v. Chr. plante eine Gruppe von Verschwörern unter Führung Catilinas die politischen Verhältnisse in Rom radikal zu verändern und die Macht an sich zu reißen. Als eine gewisse Fulvia über ihren Geliebten Quintus Curius erfuhr, dass der Konsul Cicero noch in derselben Nacht von den Verschwörern ermordet werden sollte, eilte sie sofort zu dessen Haus. Da sie sich als Frau an die Hausherrin zu wenden hatte, bat sie Ciceros Sekretär Tiro, der die Tür öffnete, Ciceros Frau Terentia zu benachrichtigen.

 

Multa nocte Tiro dominam suam e somno excitavit.

Terentia, ubi eius vocem sollicitudinemque1 animadvertit,

statim surrexit. Tum Tiro: „Dominus“, inquit, „in summo

periculo est. Ecce Fulvia, quae te convenire vult.“ Terentia

eam salutavit2, tum Fulvia dixit: „Quintus Curius meus et

pauci viri hodie apud M. Porcium Laecam3 fuerunt. Audi

ea, quae consuluerunt: Consulem, maritum tuum, in

aedibus vestris necare volunt!“

Terentia, postquam verba Fulviae audivit, ad Ciceronem

contendit eique periculum nuntiavit. Qui statim e cubiculo4

cucurrit, cunctos servos arcessivit, eis imperavit: „Currite

ad ianuam5 et claudite eam! Defendite me ab iis hominibus,

qui me necare volunt!“

Prima luce profecto duo homines ad aedes consulis

accesserunt. Diu ante ianuam steterunt, tum eam aperire

frustra studuerunt, denique discesserunt.

Postridie6 Cicero senatores in templum Iovis Statoris7

convocavit. Ubi Catilinam vidit, iram non iam tenuit

eumque ita accusavit: „Iam diu, Catilina, consilia tua

cognovimus. Me bene defendi ab insidiis, quas mihi in

aedibus meis paravisti. Ita periculum mortis vitavi. Ego

te moneo, a te postulo: Libera nos a periculo tuo, relinque

tandem id templum urbemque nostram!“

Qua oratione Cicero Catilinam ex urbe pepulit.

 

1sollicitûdô, inis Unruhe2salûtâre begrüßen3M. Pocius Laeca: ein Mitverschwörer des Catilina4cubiculum Schlafzimmer5iânua Eingangstür6postrîdiê am folgenden Tag7templum Iovis Statôris der Tempel des Jupiter Stator (in dem oft Senatssitzungen stattfanden)

 

 

15Z    Cicero wird gejagt

Viele Jahre später (43 v. Chr.) hatte Cicero den übermächtigen Politiker Marcus Antonius in mehreren Reden scharf angegriffen; dieser schwor Rache und befahl seinen Leuten, den Widersacher zu töten. Als Cicero, der sich außerhalb Roms befand, von Freunden über den Racheplan des Antonius erfuhr, blieb ihm nur die Flucht, und er beklagte sich bitter über sein Schicksal:

 

Postquam Cicero amicis gratias egit eosque dimisit, statim de

fuga1 cogitavit:

„Di2 boni, adeste mihi familiaeque meae miserae! Antonium in

foro ‚bestiam‘ et ‚hostem patriae‘ appellavi. Qui certe iam milites

suos ad me misit; mihi hic manere non licet. Num ego patriam

e multis periculis frustra servavi? Nonne ego fui is consul, qui

Catilinam ex urbe expulit atque ita patriam ab eius sceleribus

liberavit? Tum senatores virtutem meam laudaverunt meque

‚patrem patriae‘ vocaverunt. Semper ego cuncta pericula

superavi et libertatem3 rei publicae4 defendi. Nunc autem patriam

Italiamque relinquere atque vitam meam servare debeo.“

 

1fuga Flucht2dî ~deî – 3lîbertâs Freiheit4reî pûblicae des Staates

 

 

16T    Cäsar im Banne Kleopatras

Anstatt sich weiter um seine Gegner zu kümmern, hatte Cäsar, der Sieger über Pompejus, nur noch Augen für Kleopatra, die schöne Königin der Ägypter. In Rom begann man sich Sorgen zu machen.

 

Multi homines in forum conveniunt; de Caesare atque

Cleopatra verba vehementia faciunt1:

- Num Caesar, qui cunctis imperatoribus virtute praestitit,

propter eam mulierem totum annum in Aegypto manere

vult? Quid? Num id verum est? Num id credere licet? Etsi

alii potentem, alii pulchram eam vocant, mulier est. Num

mulier plus valet quam2 victoriae Romanorum? Num victor

totius Galliae mulieri paret?

- Multi te, o Caesar, servum Cleopatrae vocant; nam cum

multas horas apud reginam3 es, ei placere studes eamque

magnis donis delectas. Aegyptum relinquere non vis,

quamquam fratrem Cleopatrae4 vicisti pacemque iam paravisti.

- Num Caesar morte Pompei contentus est? Nonne pericula

novi belli videt, nonne consilia inimicorum perspicit?

Qui magnas copias parare instituerunt, dum Caesar cum

Cleopatra nave iter per Nilum facit.

- Num monumenta Aegypti apud Caesarem plus valent

quam victoriae? Iam multos annos Caesar bella gerit. Si

patriam servare et imperium temperare vult, Aegyptum

statim relinquere debet.

- Cleopatra Caesarem et corpore pulchro et ingenti copia

auri et multis aliis illecebris5 sibi adiunxit. Eam timere

debemus, quia non solum regnum Aegypti, sed etiam

Romam tenere studet. Multis e nuntiis conicio: Ea mulier

non Caesarem amat, sed eius potentiam.

 

1verba facere Gespräche führen2plûs valêre quam mehr gelten als3rêgîna Königin4frâtrem Cleopatrae: Gemeint ist Ptolemaios XIII., der die Römer in Alexandria angreifen ließ.5illecebra Verlockung

 

 

16Z    Die Ermordung Cäsars

Mehr und mehr Stimmen in Rom erhoben sich gegen die Macht Cäsars:

 

„Caesar, cuius ingentem potentiam timemus, regnum capere vult.“

„Tarquinius rex ultimus non fuit: Nam Caesar rex novus esse

cupit.“ „Quod si prohibere volumus, Caesarem necare debemus.“

 

Schließlich in der Senatssitzung des 15. März 44 v. Chr. …

 

Senatores, postquam in curiam convenerunt, Caesarem

exspectaverunt. Qui curiam petere dubitavit, quod Calpurnia

uxor eum verbis vehementibus monuit: „Ea nocte somnium1

me terruit: Te mortuum2 vidi. Mane hic, Caesar, quia saluti

tuae timeo3!“

Paulo post Brutus senator ad aedes Caesaris venit eumque

rogavit: „Ubi es, Caesar? Cur in curiam non venis? Senatores

te exspectant.“ Quamquam Calpurnia maritum tenere studuit,

is denique cum Bruto curiam petivit. Quam dum Caesar intrat,

senatores surrexerunt eumque salutaverunt4.

Unus e senatoribus …

 

1somnium Traum2mortuus, a, um tot3timêre m. Dat. fürchten um4salûtâre begrüßen

 

 

III       prima lesen

Multa nocte ad Tarquinium Superbum mulier venit eique

novem1 libros ostendit. Tarquinius: „Quis es, mulier? Quid cupis?

Te numquam vidi.“ Mulier autem regi dixit: „Vide libros, quos

mecum porto! Verba, quae in iis libris legis, oracula2 deorum sunt.

Libros vendere volo.“ Ubi Tarquinius pretium3 rogavit4, mulier

magnam copiam pecuniae postulavit. Tarquinius autem pecuniam

dare noluit: „Pretium, quod postulas, ingens est. Num me ridere

vis?“

 

1novem neun2ôrâculum Weissagung3pretium Preis4rogâre m. Akk. fragen nach etwas

 

Statim mulier tres1 libros cepit eosque in ignem2 misit. Tum regi

dixit: „Eos tres libros restituere3 non possum, sed nunc tibi sex4

libros vendo.“ Quod mulier pro sex libris idem5 ingens pretium

postulavit, rex eam risit: „Num fur es, mulier? Solum sex libri

restant, tamen idem pretium postulas. Quod ego crimen voco!“

 

1três drei2îgnis Feuer3restituere wiederherstellen4sex sechs5idem Akk. n denselben

 

Sed mulier non dubitavit iterum1 tres libros in ignem mittere.

Tum dixit: „Nunc tres libri restant. Tibi licet eos emere, sed idem

pretium postulo.“ Tarquinius diu de verbis mulieris cogitavit;

denique dixit: „Fiducia2 tua mihi placet, mulier. Vende mihi eos

libros! Pecuniam, quam cupis, do.“ Mulier regi libros praebuit;

tum ei gratias egit et discessit.

 

1iterum Adv. wiederum2fidûcia Zuversicht

 

So kaufte Tarquinius drei Bücher für den Preis von neun Büchern, weil er deren Wert nicht sofort erkannt hatte. Die Frau aber wurde nie mehr wiedergesehen. Viele glaubten, dass es die griechische Seherin Sibylle gewesen sei, die in einer Grotte nahe bei Cumae in Kampanien ein Orakel hatte. Nach ihr wurden die drei Bücher Sibyllinische Bücher genannt; die Römer bewahrten sie sicher in einem Tempel auf, um in Notzeiten Rat über die Zukunft einholen zu können.

 

 

17T    Aufregung im Hause des Senators

Balbus servus ante aedes Luci Caesi Bassi senatoris stat.

Subito Caesia, filia senatoris, ex aedibus excedit. Videt

Balbum eumque intro1 mittit: „Abi intro2, serve! Quid ante

aedes facis?“ Servus, dum aedes intrat, in via subito

clamorem audit. Quid videt? Nonnulli viri, quorum capita

velata3 sunt, Caesiam capiunt atque abducunt – filiam

domini rapiunt. Protinus Balbus in aedes ruit et clamat:

„Adeste! Adeste! Latrones4 filiam domini rapere puto!“

Cuncti, qui in aedibus sunt, magno cum clamore in atrium5

ruunt. Etiam Lucius Caesius Bassus senator adest: „Quid

dixisti, Balbe? Quis filiam meam rapuit?“

Balbus nuntiat: „Nonnullos viros filiam tuam capere et

abducere vidi.“ – „Quin tu Caesiae adfuisti?“

Nunc Chrysalus servus accedit: „Domine, Balbus filiae

tuae adesse non potuit. Nam Caesiam eum in aedes

misisse audivi.“

Senator magna voce clamat, quod Marcum Fundanium

Secundum auctorem sceleris putat: „Nemo nescit Marcum

Fundanium mihi semper inimicum fuisse et nuper in curia

verbis improbis me laesisse. Manifestum est Marcum

Fundanium filiam meam rapuisse.“ Uxor senatoris

accedit: „Scisne certe Fundanium auctorem esse? Ego

Fundanium id scelus commisisse non puto. Crimen tuum

falsum esse conicio.“ Lucius Caesius Bassus iubet: „Tacete!

Quaerite latrones! Interrogate vicinos6! Reperite filiam

meam! Capite latrones! Puellam eis eripite!“

 

1intrô hinein2abî intrô! Geh hinein!3vêlâtus, a, um verhüllt4latrô, ônis Räuber5âtrium Atrium6vîcînus Nachbar

 

 

17Z    Wer hat die schöne Helena geraubt?

Im Auftrag seines Vaters Priamos machte der trojanische Königssohn Paris eine Gesandtschaftsreise nach Griechenland. Dabei gelangte er auch nach Sparta. Der König von Sparta, Menelaos, war aber nicht anwesend. Seine Gattin, Helena, die damals schönste Frau der Welt, empfing den Gast. Und die Göttin Aphrodite bewirkte, dass sich Helena in Paris verliebte …

Wir sehen einige Zeit später Menelaos von seiner Reise zurückkehren:

 

Menelaus: „Servi, ubi est uxor? Quis Helenam vidit?“

Nemo respondet. Denique unus e servis accedit: „Domine,

reginam1 non iam adesse puto.“

Menelaus, quem verba servi excitant: „Quid dixisti, improbe?

Narra! Quid scis?“

Servus: „Nuper magnum agmen hospitum Spartam2 venit.

Quorum dux3 fuit Paris4, filius regis Troianorum5. Uxor tua

hospites in aulam6 induxit. Nos servi Paridem vestes pulchras

gerere et uxori tuae munera dare vidimus. Servae reginam

formam7 adulescentis laudavisse dixerunt.“

Rex clamat: „Verum non dicis! Iram meam excitas. Ubi nunc est

Helena? Vocate reginam!“

Servus: „Valde8 doleo, domine. Nemo nescit Paridem uxorem

tuam abduxisse. Nonnulli reginam sua sponte9 cum filio regis

Troianorum ex aedibus tuis excessisse putant.“

Menelaus: „Tace, improbe! Ea dicere non licet. Ad naves! Capite

arma! Convocate cunctos reges Graecorum10! Uxorem liberare

debemus.“

 

1rêgîna Königin2Spartam nach Sparta 3dux Anführer4Paris, idis Paris5Trôîânî, ôrum die Trojaner6aula Palast7fôrma schönes Aussehen8valdê sehr9suâ sponte freiwillig10Graecî, ôrum die Griechen

 

 

18T    Den Entführern auf der Spur

Die Nachforschungen des Senators Lucius Cäsius Bassus in Rom ergeben, dass die Entführer seiner Tochter die Stadt auf der Via Appia in Richtung Capua verlassen haben. Zusammen mit seinem Freund Titus und einem Sklaven macht er sich zu Pferde auf die Verfolgung. Auf dem beschwerlichen Landweg geht es über die Albaner Berge nach Kampanien in die Landstadt Capua. Hier, in den verwinkelten Straßen mit Kneipen und zweifelhaften Unterkünften, endet vorläufig die Spur; nur ein Zufall kann weiterhelfen:

 

Senator: „Paene totam noctem filiam quaesivimus, paene

cunctis in tabernis fuimus. Sed caupones1 se filiam meam

et latrones2 vidisse negaverunt. Ubi sunt latrones? Eos

Capuam numquam petivisse existimo.“

Nunc Titus vires amicum deficere sentit et dicit: „Tu es

Lucius Caesius Bassus senator! Animo deficere non debes.“

Et Lucius, qui Titum sibi adesse gaudet, umerum amici

capit: „Bene dixisti! Iam vires crescere sentio.“

Titus: „Caupo, quem paulo ante interrogavimus, contendit

plerosque peregrinos3 in id hospitium4 convenire, quod

prope5 forum est.“ Senator: „Veni mecum, Tite! Ad id

hospitium accedere volo.“

Nunc viri per vias angustas oppidi currunt; iterum atque

iterum viam ex hominibus quaerunt. Tandem ante eas

aedes stant, quas quaesiverunt. Sed Titus: „Eh, non

oportet senatorem eam speluncam6 intrare.“ Senator:

„Equidem sentio filiam meam hic esse, immo vero certe

scio eam hic esse.“

Intrant hospitium et cauponem interrogant. Sed caupo

primo respondere dubitat – postea dicit: „Concedo, domini:

Profecto nonnulli viri hic fuerunt, qui virginem pulchram

secum duxerunt. Unus e viris umerum virginis tenuit. Sed

in hospitio meo non iam sunt: Et hospitium et oppidum

heri7 reliquerunt. Eos nave Athenas petere audivi.“

 

1caupô, ônis Gastwirt2latrô, ônis Räuber3peregrînus Fremder4hospitium Gasthaus5prope m Akk. nahe bei6spêlunca Spelunke7herî gestern

 

 

18Z    Herkules und Deianira

In dieser Geschichte geht es um den Halbgott Herkules, der für seine großen Kräfte berühmt war. Sie spielt im Reich des Königs Oeneus, wo es Herkules mit dem Kentauren Eurytion (vgl. Bild) zu tun bekommt.

 

Hercules1, postquam ad Oeneum regem venit et Deianiram, filiam

eius, aspexit, eam uxorem habere cupit. Quod Oeneus hospiti

libenter2 concedit. Tum Hercules ex aedibus Oenei discedit, dum

Deianira nuptias3 exspectat. Sed paulo post Eurytion4 centaurus

Deianiram a rege petit; nam eam in matrimonium ducere5 vult.

Et pater, qui vim centauri timet, id hospiti improbo concedit.

Tum Eurytion fratres convocat et cum iis nuptias parat, dum

filia regis dolet et flet.

Hercules autem paulo post sponsam6 suam visit7 et aedes Oenei

intrat: Ibi centauros nuptias parare videt. Statim Eurytionem

sagitta8 necat. Etiam alios centauros vincit. Denique Deianiram

capit eamque abducit.

 

1Herculês, is Herkules2liberter gern3nûptiae, ârum Hochzeit4Eurytiôn, ônis Eurytion5in mâtrimonium dûcere heiraten6spônsa Braut7vîsere besuchen8sagitta Pfeil

 

 

19T    Auf hoher See

Senator Lucius hat mit seinem Freund Titus in Capua erfahren, dass die beste Möglichkeit zur Überfahrt nach Athen die Schiffsreise von Brundisium aus sei. Dorthin müssen die beiden Freunde aber eine harte und beschwerliche Route über mehrere Tage durch das mittelitalische Gebirge bewältigen, ehe sie endlich im Hafen von Brundisium ein Schiff finden, das sie für eine beträchtliche Summe mitnimmt … Inzwischen sind zwei Tage vergangen. Und wo befinden sich unsere beiden Freunde? Wir sehen sie unter Deck eines unbekannten Schiffes. Sie sind gefesselt. Was in der Zwischenzeit passiert ist, erfahren wir aus der Erinnerung des Senators Lucius:

 

Nox erat obscura. In puppi1 gubernatorem2 solum

videbam. Ceteri vectores3 et nautae quiescebant. Neque

venti vehementes mare turbabant neque Neptunus vectores

magnis undis terrebat. Ego in puppi sedebam, gubernatorem

observabam. Nos in tuto esse existimabamus et finem

itineris desiderabamus.

Repente unus e nautis clamavit. Navem aliam ostendit,

quae magna celeritate per undas volabat: „Defendite

navem nostram! Sunt piratae. Qui nos capere cupiunt.“

Quamquam nautae navem nostram e periculo servare

studebant, tamen piratae navem ceperunt et nos

superaverunt; tum magno cum clamore pecuniam

nostram rapuerunt.

Etiam me amicumque meum scelerati in navem suam

traxerunt nosque in alveum4 obscurum duxerunt. Ibi iam

alios captivos esse animadvertimus.

Subito vocem audivi: „Pater! Esne hic?“ Tum unam

e captivis surgere et ad me accedere vidi. Iam Titus

clamavit: „Est filia tua, quam diu quaesivimus!“ Tum ego:

„Quotiens desperavi! Nam latrones5 te rapuisse conieci.

Tandem te repperi. At piratae te ceperunt, nunc etiam me.

O nos miseros!“

 

1puppis, is Achterdeck (Plattform am Ende e-s Schiffes, wo sich das Steuerruder befand)2gubernâtor, ôris Steuermann3vector, ôris Reisender4alveus (Schiffs-)Bauch5latrô, ônis Räuber

 

 

19Z    Ein unverhofftes Wiedersehen

Senator Lucius spricht im Schiffsbauch mit seiner Tochter:

 

Lucius: Deis gratias ago. Nam me ad filiam

duxerunt.

Caesia: O pater, te oro: Ignosce mihi! Te fefelli,

quamquam te fallere non cupivi.

Lucius: Quid dicis? Esne insana?

Caesia: Neque latrones me rapuerunt neque

inimici tui. Immo vero mea sponte cum amico

meo Roma fugi. Nam te timebamus.

Lucius: Mene fugisti? Non intellego. Sed quis

amicus tuus est?

Caesia: Iam dudum amo Publium Fundanium

Secundum; qui me quoque amat. Sed obstatis

vos patres, tu et pater Publi. Itaque dolum

adhibuimus: Latrones me rapuisse simulavimus.

Quo modo patres nostros fallere studuimus.

Postea in Graecia vivere cupiebamus.

Lucius: Sed ubi est amicus tuus?

Caesia: Nescio. Piratae navem nostram ceperunt.

Publius autem piratas fugit et in undas desiluit.

Fortasse mortuus est.

 

 

20T    Ein glückliches Ende?

Das Piratenschiff ist auf dem Weg zu seinem Versteck irgendwo an der zerklüfteten illyrischen Küste. Da meldet der Beobachter im Mastkorb mit einem Entsetzensschrei:

 

„Adite! Adeste! Video naves Romanas adire. Periculum

nobis instare puto.“ Et omnes piratae ad puppim1 ruunt.

Quid vident? Profecto naves celeres classis Romanae

adeunt et piratis instant; eorum navem petunt. Dum

scelerati clamant: „Nunc periimus!“, milites fortes

Romanorum iam in navem piratarum transeunt. Nonnullos

piratas in undas mittunt, ceteros necant. Unus e militibus:

„Inite in alveum2! Sumite praedam et liberate captivos!“

Postea captivi piratarum ad Pompeium, qui classem

Romanam regit, eunt: „Salve, Pompei! Tu nos e periculo

eripuisti.“ Pompeius respondet: „Non facile erat piratas

superare. Sed is vir nobilis, quem hic videtis, nobis adfuit:

Publius Fundanius Secundus.“ Protinus Caesia Publium

adit et clamat: „Publi, quomodo3 ad classem Romanam

venisti? Ego te in undis perisse putavi, postquam piratas

fugisti et de nave desiluisti4.“ Publius Fundanius: „Fortuna

fortibus adest. Audi!“ Et de calamitate narrat …

 

1puppis, is Achterdeck2alveus (Schiffs-)Bauch3quômodo wie4dêsilîre (Perf. dêsiluî) hinabspringen

 

Publius erzählt, dass der Piratenüberfall in Sichtweite der Küste stattgefunden habe, sodass er sich – den Göttern sei Dank – an Land habe retten können; mit Hilfe mitleidiger Küstenbewohner sei er einen Tag später zur Flotte des Pompejus gelangt, die – welch ein Zufall – in der Nähe vor Anker gelegen habe. Pompejus sei über seinen Hinweis, in welche Richtung die Piraten gefahren seien, sehr erfreut gewesen und habe tags darauf mit mehreren Schiffen die Verfolgung aufgenommen.

 

Tum Lucius Caesius Bassus clamat: „Adulescens, tu filiaque

mea me fefellistis; sed Pompeius, imperator nobilis, auxilio

deorum et virtute sua nos omnes liberavit. Quamquam es

filius Marci Fundani Secundi, inimici mei, tamen tibi gratus

sum. Te adulescentem probum puto; nam ceteris virtute

praestitisti, Caesiam numquam deseruisti. Manifestum est

te filiam meam amare.“

 

 

20Z    Herkules besiegt den Riesen Kakus

Herkules (lat. Herculês, Herculis) ist berühmt geworden durch die zwölf „Arbeiten“, die er verrichten musste. Unter anderem hat er in Spanien auch Geryon, einen gewalttätigen Riesen mit drei Oberkörpern, im Kampf besiegt. Als Siegesbeute nahm Herkules dessen große Rinderherde mit und trieb diese auf einem beschwerlichen Landweg über Südfrankreich bis nach Italien.

 

Hercules postquam Alpes transiit,

eo loco1, ubi postea Romulus

urbem Romam condidit2, constitit

et quievit. Ibi Cacus vivebat, qui

erat latro3 sceleratus. Dum Hercules

quiescit, Cacus ad eum adiit et

nonnullos boves4 Herculis in

speluncam5 suam duxit.

Boves autem retro6 ibant, quia

Cacus eos caudis7 traxit. Ibi

se tutum esse putabat. Postridie8

Hercules boves quaesivit. Primo

boves reperire non poterat9,

quia vestigia10 boum

non intellegebat11.

Subito autem voces

boum audivit.

Nunc difficile12 non erat

in speluncam inire et latronem

vi superare. Homines, qui in ea

regione13 vivebant, postquam

Cacum perisse audiverunt,

convenerunt et virum fortem

laudaverunt. Tum Hercules

boves secum duxit et in

Graeciam rediit14.

 

1locus Ort2condere (Perf. condidî) gründen3latrô, ônis Räuber4bovês, boum m Rinder5spêlunca Höhle6retrô rückwärts7cauda Schwanz8postrîdiê einen Tag später9poterat er konnte10vestîgium Spur11intellegere verstehen12difficilis, e schwierig13regiô, ônis Gegend14redîre zurückgehen

 

 

IV       prima lesen

Die folgenden Fabeltexte sind nach den Originalen des römischen Dichters Phädrus erzählt. Dabei fehlt jeweils die mit den Fabeln verbundene Lebensweisheit oder Moral. Formuliert sie auf Deutsch und versucht sie dann ins Lateinische zu übersetzen.

 

Ad aquam rana1 bovem2 aspexit. „Ego magna non sum; sed ingens corpus bovis habere cupio.“ Tum rana aere3 se complevit et filium ad se vocavit. „Responde, mi fili4: Egone corpus bovis habeo?“ Quod filius negavit. Protinus rana iterum aere se complevit. „Nonne mihi nunc corpus bovis est?“ Rana, quia verbis filii contenta non fuit, summis viribus se inflat5. Repente autem copia aeris eam rupit6.

 

1râna Frosch2bôs, bovis m Ochse3âêr, âeris m Luft4mî fîlî Vok. mein Sohn5înflâre aufblasen6rumpere (Perf. rûpit) zerreißen

 

In vinea1 alta multae uvae2 bonae haerent3. Quas vulpes4

summis viribus capere studet, sed frustra.

Vulpes: „Uvae bonae non sunt, eas sumere nolo.“

Tum tacita discedit.

 

1vînea Weinberg2ûva Weintraube3haerêre hängen4vulpês, is f Fuchs

 

Duo muli1 per vias angustas in montem ibant: Unus pecuniam

portabat. Comes autem hordeum2 portabat; quod ingens onus3

erat. Subito homines scelerati eum mulum, qui pecuniam

portabat, petiverunt et paene necaverunt.

Comes primo vulnera4 amici spectavit et curavit.

Deinde dixit: „Gratus sum et gaudeo, quod non pecuniam, sed

hordeum porto; nam neque onus amisi neque corpus mihi dolet.“

 

1mûlus Maultier2hordeum Gerste3onus, oneris n Last4vulnus, vulneris n Wunde

 

 

21T    Äneas, Vater der Römer

Jupiter schickt Merkur nach Karthago, um Äneas zum Aufbruch zu mahnen.

 

Mercurius Aeneam vidit gerere pulchram vestem Punicam,

quam Dido ei donaverat. Itaque nuntius Iovis stupuit1,

deinde ad Aeneam accessit: „Audi, Aeneas! Iuppiter me

misit, te monet: Quid hic facis? Cur ea in urbe te tam

turpiter2 geris? Cogita de fato tuo! Hic manere tibi non

licet. Relinque Carthaginem, nam Italiam petere debes.

Posteris tuis ibi novam patriam para!”

Verba Mercuri Aeneam terruerunt. Itaque vir pius, qui

imperio Iovis semper paruerat, consilium cepit regiones

Punicas relinquere. Statim comites ad litus vocavit, eos

classem et arma parare iussit.

At Dido, quae consilium Aeneae iam animadverterat, eum

verbis vehementibus accusavit: „Cur me tam turpiter fallis?

Cur fugere properas, cur tam crudelis es? Nunc dolum

tuum perspexi!“ Postquam Dido diu tacuit, tristi voce

dixit: „Tibi nimis credidi, nam te amavi.“

Aeneas autem, quem Mercurius de fato monuerat, gemuit3:

„Numquam tibi conubium4 promiseram. Cogita deos

vitam meam regere! Iuppiter, pater deorum hominumque,

me novam patriam quaerere iussit. Etiam Troiam non mea

sponte reliqui. Anchises pater in somno me in Italiam ire

monuit. Desine me teque querelis5 tuis vexare6: Italiam

non mea sponte peto.“

 

1stupêre (Perf. stupuî) erstaunt sein2turpiter Adv. schändlich3gemere (Perf. gemuî) seufzen4cônûbium Ehe, Heirat5querêla Klage6vexâre quälen

 

 

21Z    Das hölzerne Pferd

Nach fast zehn Jahren Krieg sind die Griechen eines Morgens von der Küste Trojas verschwunden. Die Trojaner meinen, dass die Feinde endlich die Belagerung Trojas aufgegeben und mit ihren Schiffen die Küste verlassen haben. Sie gehen aus ihrer Stadt und entdecken am Strand das hölzerne Pferd. Eifrig beraten sie, was mit diesem zu geschehen habe. „Ins Meer stürzen!“, sagen die einen. „Verbrennen!“, schreien die anderen, wieder andere wollen das Pferd den Göttern weihen.

 

Postquam Troiani1 diu de equo ligneo2 consuluerunt, eum in

urbem ducere ibique collocare3 decreverunt. Putaverunt enim

Graecos4 equum deis reliquisse. Laocoon5 solus, sacerdos6

Neptuni, dolum Graecorum perspexit. Ex urbe ad litus cucurrit

et magna voce clamavit: „Discedite! Fugite!

Quidquid id est, timeo Danaos et dona ferentes.“

Was auch immer es ist, ich fürchte die Griechen, auch wenn sie Geschenke bringen.

 

Vix7 verba dixerat, cum

gemini angues8 ingentes

ad litus pervenerunt et

Laocoontem eiusque filios

necaverunt. Troiani

Laocoontem pro verbis

suis poenam miseram

solvisse9 putaverunt.

Statim magno cum

gaudio equum in urbem

duxerunt.

 

1Tôîânî, Trôiânôrum die Trojaner2lîgneus, a, um hölzern3collocâre aufstellen4Graecî, Graecôrum die Griechen5Lâocoôn, Lâocoontis Laokoon6sacerdôs Priester7vix kaum8geminî anguês zwei Schlangen9poenam solvere (Perf. solvî) eine Strafe erleiden

 

 

22T    Äneas in der Unterwelt

Nach einem kurzen Aufenthalt in Sizilien erreicht Äneas endlich Italien. Dort erlauben ihm die Götter, seinen toten Vater Anchises in der Unterwelt zu besuchen.

 

Aeneas apud mortuos1 etiam Anchisam patrem aspicit.

Quem frustra capere studet. Pater autem ita dicit: „Tibi

futura2 ostendam:

Ecce! Lavinia tibi uxor erit. Filius tuus Albam Longam

aedificabit. Cuius posteri gloriam tuam augebunt: Nam

multa oppida capient, nonnullas urbes aedificabunt.

Ecce! Romulus urbem Romam condet. Quae urbs caput

orbis erit. Alii populi Romanos multis virtutibus vincent.

Sed Romani, posteri tui, omnibus populis imperabunt.

Nam vos, Romani, parcetis subiectis3 et superabitis

superbos. Fortuna vobis semper aderit.

Ecce eos viros, qui in urbe Roma reges erunt. Ibi est

Brutus, qui imperio Tarquinii Superbi finem parabit.

Hic magnam copiam virorum nobilium vides, qui urbem

e periculis servabunt.

Ecce! Tandem Augustus Caesar imperabit. Qui si fines

imperii auxerit et pacem orbi dederit, omnes homines

gaudebunt et contenti erunt.“

 

1mortuus Toter2futûra Akk. Pl. Zukunft3subiectî, ôrum die Unterworfenen

 

 

22Z    Die Söhne der Vestalin

Die Prophezeiungen erfüllten sich. Askanius, der Sohn des Äneas, gründete die Stadt Alba Longa. Einer seiner Nachkommen hatte zwei Söhne. Dem älteren, Numitor (Numitor, ôris), vererbte er die Herrschaft. Doch der jüngere Sohn Amulius (Amûlius, î) entriss diese seinem Bruder. Numitors Tochter Rea Silvia musste eine Vestalin (virgô Vestâlis) werden. So durfte sie nicht heiraten und keine Kinder bekommen. Nun glaubte Amulius, alle möglichen Thronnachfolger ausgeschaltet zu haben. Doch eines Nachts hatte Rea Silvia einen Traum …

 

Mars1 deus virgini in somno dixit:

„Nunc tuam sortem cognosces; audi verba mea: Quamquam

virgo Vestalis es, filios duos habebis. Itaque Amulius servos

iubebit filios tuos in Tiberim mittere.

Sed Tiberis filios servabit; quos lupa2 reperiet et alet. Postea

Faustulus pastor3 eos Accae uxori dabit. Quae eis pro matre erit.

Romulus et Remus – ea erunt filiorum nomina4 – apud pastores

vivent et ceteros adulescentes virtute vincent. Non solum bestias

capient, sed etiam cum furibus et sceleratis pugnabunt; quorum

praedam comitibus dabunt. Fures autem scelerati Remum rapient

et ad Amulium ducent; qui contendent fratrem Romuli fines

Numitoris intravisse. Amulius deinde Remum Numitori

ad supplicium5 dabit. Sed Numitor cognoscet Remum esse

nepotem6 suum. Denique Romulus et Remus fratres magna

cum ira Amulium necabunt.“

 

1Mârs: Kriegsgott der Römer2lupa Wölfin3pâstor Hirte4nômen, inis n Name5supplicium Bestrafung6nepôs, ôtis Enkel

 

 

23T    Ein Götterspruch aus Delphi

Nach der vernichtenden Niederlage der Römer gegen Hannibal bei Kannä im Jahre 216 v. Chr. (vgl. 13 T) gerieten die Römer in Panik. Sie konnten sich die Katastrophe nur damit erklären, dass sich die Götter von Rom abgewandt hätten. Verschiedene Ereignisse des vorangegangenen Jahres wurden nun im Nachhinein als böse Vorzeichen gedeutet; wenn man nur aufmerksamer gewesen wäre, hätte man gewarnt sein müssen – so glaubte man. Der Senat beauftragte einige Männer, die verschiedenen Prophezeiungen auszuwerten. Ja sogar vom berühmten griechischen Orakel des Apollo in Delphi erwartete man einen Ratschlag in dieser schlimmen Situation:

 

Senatores Quintum Fabium Pictorem cum legatione

Delphos miserunt. Qui postquam templum intravit, intus

sacerdotibus dixit: „Nos neque improbe neque turpiter

egisse credimus. Tamen non iam iucunde vivere possumus,

quia dei crudeliter se gerunt. Dicite mihi: Quomodo1 deos

placabimus2? Quomodo deos flectemus? Quando dei tandem

calamitatum finem facient?“ Et Pythia sortem dedit. Sed

legati Romanorum voces Pythiae non intellexerunt.

 

Daraufhin deuteten die Priester des Apollotempels die Worte der Pythia: Sie nannten dem Abgesandten verschiedene Götter und Göttinnen, denen die Römer ein Sühneopfer abhalten und Geschenke darbringen sollten. Der Tempelvorsteher befahl ihm, mit einem Lorbeerkranz geschmückt nach Rom zurückzufahren und diesen Kranz auf dem Altar des Apollotempels in Rom niederzulegen. Quintus Fabius versprach dies zu tun und opferte noch in Delphi den genannten Göttern, um diese günstig zu stimmen.

 

Tum Quintus celeriter Romam rediit et senatoribus in

curia nuntiavit: „Vobis, Romani, libenter dicam ea, quae

sacerdotes responderunt: Deos placate suppliciis ac sacris!

Si enim dei nobis aderunt, tuti erimus, immo vero civitas

Romana multum valebit et Poenos superabit; victoria

populo Romano erit. Ita civitatem Romanam servabimus.

Tum vos, Romani, Pythio Apollini e praeda donum mittere

debetis. Tamen superbiam a vobis prohibete! Aliter dei

vos deserent. Quae dixit Pythia, ut sacerdotes Apollinis

confirmaverunt.“ Et vehementer adiecit: „Equidem ex

oraculo exii et statim omnibus deis, quos sacerdotes

dixerant, pie sacrum feci. Unus e sacerdotibus antea caput

meum corona3 cinxerat. Quam coronam nunc in nostrum

templum Apollinis portabo eiusque in ara deponam.“

Senatores statuerunt: „Nos omnia sacra statim magna

cum cura faciemus.“

 

1quômodo wie?2plâcâre beschwichtigen3corôna Kranz

 

 

23Z    König Krösus missversteht ein Orakel

Croesus, rex Lydorum1, se esse beatissimum2 omnium hominum

putabat. Nam multas et magnas regiones vicerat. Tamen Solon

philosophus3, qui aliquando 4 hospes Croesi fuerat, regi dixerat:

„Nemo ante mortem beatus5 est.“

 

Das wiederum hatte Krösus, der über sagenhaft großen Reichtum verfügte, dem Gast nicht glauben wollen. Vielmehr vergrößerte er durch weitere Eroberungen seine Macht.

 

Croesus ne Persarum6 quidem7 vires timebat. Secum cogitavit:

„Certe Persas vincam. Antea autem legatos Delphos petere et

Pythiam adire iubebo.“

Et Pythia respondit: „Si Halyn fluvium8 transibis, magnum

regnum delebis9.“ Croesus iis verbis vehementer gaudebat; nam

cogitabat: „Si Halyn transibo, Persas vincam.“

Itaque libenter milites convocavit et cum iis Halyn fluvium

transiit et proelium cum Persis iniit. Sed Persae copias Lydorum

celeriter superaverunt. Croesum captivum ad Cyrum, regem

Persarum, duxerunt. Cyrus milites suos Croesum flammis10

dare iussit.

Tum Croesus verba

Pythiae intellexit:

Regnum suum

deleverat, postquam

Halyn fluvium

transiit. Et

fortunam suam

doluit, quia

cognovit: Nemo

ante mortem

beatus est.

 

1Lydî, ôrum die Lydier2beâtissimus der glücklichste3philosophus: vgl. Fw.4aliquandô einmal5beâtus glücklich6Persae, Persârum m die Perser (Nachbarn der Lydier) 7nê … quidem nicht einmal8Halys (Akk. Halyn) fluvius Fluss Halys (kleinasiatischer Grenzfluss zwischen Lydien und Persien)9dêlêre (Perf. dêlêvî) vernichten10flamma: vgl. Fw. flammîs dare: vgl. dazu das Vasenbild

 

 

24T    Keine Angst vor Gespenstern

Gerade in der römischen Kaiserzeit, in der der überlieferte Glaube an die Götter immer mehr in den Hintergrund trat, kamen im Alltags leben überall abergläubische Vorstellungen auf. Auch gebildete Menschen aus der Oberschicht waren nicht frei davon. So wurden z. B. fantastische Gespenstergeschichten kritiklos verbreitet, wie uns der Brief des Schriftstellers Gaius Plinius an seinen Freund Sura (Anfang 2. Jh. n. Chr.) zeigt:

 

C. Plinius Surae suo salutem dicit.

Te interrogo: Tune monstra esse putas? Equidem iterum

atque iterum fabulis miris commoveor et terreor. Etiamne

tu talibus fabulis permoveris et timore1 caperis?

Incredibile est, quod nunc narrabo: Antiquis temporibus

erant Athenis aedes amplae, sed infames2. Nam tempore

nocturno ibi sonus3 ferri et vinculorum gravium audiebatur.

Mox etiam senex ignotus videbatur, qui vincula gerebat.

Omnes, qui iis in aedibus vivebant, noctes terribiles4 esse

contendebant. Nam a monstro e somno excitabantur.

Iterum atque iterum ii, qui hic vivebant, aedes relinquebant.

Quondam venit Athenas Athenodorus philosophus. Cui

omnia narrantur, sed: „Neque perturbor neque perterreor“,

inquit, „immo vero vos a monstro liberabimini.“ Et aedes

conducit.

Iubet nocte se solum in aedibus relinqui. Servos quoque

dimitti sinit. Primo est silentium; deinde ferrum et vincula

gravia moveri audit. Tum videt monstrum. Quod e tenebris

procedit et signa dat. Athenodorus a sene ignoto in

peristylium5 ducitur. Ibi philosophus senem continere

studet, sed monstrum, quod modo aderat, subito abest.

Postridie6 philosophus effodi7 eum locum iussit, ubi

monstrum abierat. Ibi ossa8 et vincula inveniebantur.

Postquam ossa rite sepeliri9 iussit, aedes a monstro liberae

erant.

Equidem credo iis, a quibus tales fabulae confirmantur.

Vale!

 

1timor, ôris Furcht 2infâmis, e berüchtigt3sonus Geräusch4terribilis, e schrecklich5peristylium Innenhof6postrîdiê am nächsten Tag7effodere aufgraben8os, ossis n Knochen9rîte sepelîre ordnungsgemäß bestatten

 

 

24Z    Der Feind soll verflucht sein

Obwohl die Römer schon geglaubt hatten, dass ihre Herrschaft in Mittelitalien gefestigt sei, kam es im Jahr 340 v. Chr. zu einem Krieg gegen die Stämme der Latiner. Wieder einmal stand alles auf dem Spiel. Die beiden Konsuln Decius Mus und Titus Manlius zogen in die Schlacht. Vorher opferten die beiden römischen Feldherrn den Göttern, wie es üblich war. Doch offensichtlich reichte das nicht aus:

 

Nam uterque1 consul nocte in somno vidit virum, qui

dixit: „Ex altero2 populo deis debentur milites, ex altero

debetur imperator. Unius populi imperator et se et legiones

hostium deis devovebit3; cuius populo erit victoria.“

 

Da die Opferschauer, die aus den Eingeweiden der geschlachteten Tiere die Zukunft deuteten, die Träume der Konsuln bestätigten, verabredeten die beiden Konsuln, dass derjenige mit seinem Opfertod die Götter umstimmen solle, dessen Legionen vor dem Feind weichen würden.

 

Et Latini4 et Romani proelium inierunt. Diu Latini a militibus

Romanis prohibebantur. Tum autem legiones Decii fugere

coeperunt5. Decius Romanos nunc perire et ab Latinis vinci

intellexit. De somnio6 cogitavit et magna voce clamavit: „Iane7,

Iuppiter, Mars pater, Quirine8, Bellona9, Lares, vos adeo: Date

populo Romano vim victoriamque et exstinguite10 hostes!

Quibus verbis me atque legiones hostium deis devoveo.“

Decius statim hostes petivit. Denique Decius necatur, hostes

autem a militibus Romanis vincuntur.

 

1uterque jeder von beiden2alter – alter der eine – der andere3dêvovêre weihen4Latînî die Latiner5coepêrunt sie begannen6somnium Traum7Iânus: Gott der Stadttore8Quirînus: Name des zum Gott erhobenen Romulus9Bellôna: Kriegsgöttin, Schwester des Mars10exstinguere vernichten

 

 

25T    Ein Opfer für Mars

Wir befinden uns im Jahre 184 v. Chr., als Marcus Porcius Cato zusammen mit Lucius Valerius Flaccus Zensor war.

 

Paulatim in Campum Martium conveniebant homines,

qui a Marco Porcio et Lucio Valerio convocati erant.

A quibus per duos annos cives censi erant.

Cives censi agmine longo a censoribus instructi sunt;

pariter cives in Campum Martium convocati lustrationem1

exspectabant. Denique Marcus Porcius cum collega2 palam

agmen instructum lustravit3: Processit cum lictoribus;

hostiae4 actae sunt a compluribus viris, qui antea propter

nomina delecti erant: Felix, Fortunatus, Prosper5.

A quibus viris lectis hostiae, quarum capita ornata erant,

ter6 circum multitudinem civium ductae sunt. Deinde

censores aram Martis in Campo Martio positam adierunt.

Illic a sacerdotibus sanguis hostiarum interfectarum

exceptus est earumque exta7 probata sunt. Tum Marcus

Porcius Cato magna voce oravit:

„Mars, supplices te adimus! Audi supplicia nostra! Tibi

salutem publicam mandamus. Serva tu, sacro nostro

motus, populum Romanum et auge eius gloriam! Officia

tibi debita a nobis semper summa cum religione servata

sunt. Respice preces nostras! Tibi grati erimus. Et iterum

tibi lustratio erit.“

 

1lûstrâtiô, ônis Opferzeremonie2collêga m Amtskollege3lûstrâre mustern, reinigen4hostia Opfertier5Fêlix, Fortûnâtus, Prosper: alle drei Namen bedeuten „glücklich, beglückt, gesegnet“6ter dreimal7exta, ôrum Eingeweide

 

 

25Z    Prometheus hilft den Menschen

Prometheus vom alten Göttergeschlecht der Titanen hatte die Menschen erschaffen; dies ärgerte die olympischen Götter, weil sie von den Menschen nicht beachtet wurden:

 

Dei decreverunt: „Homines peribunt. Eos interficiemus.“ Itaque

Prometheus deos adiit et cum iis de officiis hominum et de

religione consuluit; denique promisit: „Dei ab hominibus

colentur. Homines in aris deis sacra facient. Et dei ab hominibus

culti eos servabunt iisque aderunt.“ Quod a deis probatum est.

Prometheus autem superbia commotus deos fefellit: Magnum

taurum1 necavit. Dimidium2 tauri necati deis promisit.

 

Prometheus hatte aber nach der Zerstückelung des Tieres zwei Haufen aufgeschichtet: Auf die eine Seite legte er die guten Fleischstücke und bedeckte sie mit dem unappetitlichen Magen, auf die andere Seite legte er die kahlen Knochen, die er sorgfältig mit den üppigen und auf den ersten Blick einladenden Fettschichten bedeckte. Jupiter, der allwissende Göttervater, durchschaute sehr wohl diesen Betrug. Trotzdem ging er auf Prometheus’ List ein und wählte im Namen der Götter den Teil, der mit Fett bedeckt war; das bedeutete aber für künftige Opfer, dass die Götter jedes Mal Fett und Knochen, also die ungenießbaren Teile eines Opfertieres, erhalten sollten, dass aber die Menschen beim Opfermahl zu Ehren der Götter die Fleischstücke und Innereien verzehren durften.

 

Iuppiter autem fraudem3 Promethei vindicare4 voluit. Itaque

Prometheo dixit: „Nos ab hominibus colemur. Homines nobis

sacra facient. Sed propter superbiam tuam homines ignem5 non

habebunt. Homines ignem habere non sinam.“ Prometheus

autem hominibus adesse ignemque eis parare cupivit.

Itaque clam6 solem7 adiit; a sole ignem cepit et hominibus dedit.

Tum homines igne a Prometheo donati multum valebant: Igne

confirmati bestiis imperabant.

Sed Iuppiter ira commotus Prometheum in monte

Caucaso8 in vinculis esse iussit.

 

Lange Zeit musste der gefesselte Prometheus grausame Qualen ertragen; denn täglich flog ein Adler, der Vogel Jupiters, herbei und fraß von seiner Leber; und Tag für Tag wuchs die Leber wieder nach. Erst Herkules befreite Prometheus von seinen Qualen.

 

1taurus Stier2dîmidium Hälfte3fraus, fraudis Betrug4vindicâre rächen, bestrafen5îgnis, is Feuer6clam heimlich7sôl, sôlis Sonne8môns Caucasus Kaukasusgebirge

 

 

26T    Der Triumph des Paullus

Omnes cives illuc conveniunt, ubi praeclarum spectaculum

videre possunt. Imprimis in foro magna est turba

hominum, qui et victorem ducem et regem captum spectare

volunt.

Nimio gaudio permotus unus e turba: „Mox venient et ad

Capitolium ibunt.“ Ad haec alius dicit: „Cur non in foro

triumphi finem facient?“

Cui ille respondet: „Deis quoque, non solum mortalibus

debetur triumphus. Nam hos bella gerere, illos autem

victoriam dare credimus. Haec iam maiores nostri

intellexerunt. Paullus pristinos mores colit et, postquam

illud bellum confectum est, in Capitolio deis gratias aget.“

Iam incedunt hostiae1 a sacerdotibus ductae. Tum

homines, qui triumphum spectant, valde2 delectantur:

Praeda hostium ostenditur. Clamant: „Ecce, haec signa

aurea et marmorea3, illa arma ex aere facta, illae tabulae

pictae4, illae vestes regiae. Spectate et haec et illa!

Tanta pecunia, tantum argentum, tantum aurum,

tantum aes!“

Deinde rex victus ante victorem ducitur. Hic auro

purpuraque5 fulget6, ille in vinculis it. Huius dignitas

a duobus filiis augetur, quia ambo post patrem eunt;

illius miseriam augent filii simul cum patre capti.

Tum transit longum agmen equitum et legionum,

dum turba clamat: „Io triumphe7!“

 

1hostia Opfertier2valdê sehr3marmoreus marmorn4pictus bemalt5purpura Purpur6fulgêre glänzen7Iô triumphe! Hurra, Triumph!

 

 

26Z    Cäsar - ein Gott?

Merkwürdig kommt es uns vor, dass einige bedeutende Römer „vergöttlicht“ wurden; man glaubte also, dass sie unter die Götter aufgenommen worden seien. Von Cäsar wird nach seiner Ermordung Folgendes berichtet:

 

Primo Brutus et Cassius, postquam cum amicis Caesarem

interfecerunt, corpus dictatoris1 in Tiberim mittere volebant.

Tum autem Antonius et Piso, amici Caesaris, eos prohibuerunt

et Caesarem publico funere efferri2 iusserunt.

Quod senatores probaverunt; timebant enim iram populi, qui

dictatorem amaverat eiusque mortem dolebat. Immo vero

senatores Caesarem ut deum coli decreverunt.

Hoc Antonius consul statim populo nuntiavit; multi enim cives,

qui in forum convenerant, funus3 spectare studebant. Antonius

e Caesaris testamento4, quod ille paulo ante fecerat, recitavit5.

Ita cives valde6 moti sunt; nam Caesar omnes cives post mortem

suam trecentis sestertiis7 donari iusserat. Postquam Antonius

togam cruentam8 de corpore Caesaris movit, populus ad tribunal9

contendit et dictatoris corpus flammis10 dedit.

Alii mensas e tabernis mercatorum rapiebant, alii argentum

et aurum.

Denique multi cives ira commoti illos viros, qui Caesarem

interfecerant, in viis necare studebant; sed Brutus eiusque

comites iam Roma11 fugerant.

Et ecce, per septem12 noctes cometes13 visus est. Ita omnes

Caesarem a deis in caelum acceptum14 esse putabant.

 

1dictâtor, ôris Diktator2fûnere efferrî zu Grabe getragen werden3fûnus n Leichenbegräbnis 4testâmentum: vgl. Fw.5recitâre vortragen6valdê sehr7trecentî sestertiî 300 Sesterzen (Silbermünzen)8cruentus blutig9tribûnal n Podium10flamma: vgl. Fw.11Rômâ aus Rom - 12septem sieben13comêtês m: vgl. Fw.14in caelum acceptus in den Himmel ausgenommen

 

 

27T    Im Namen Gottes

Kaiser Diokletian wollte Verbesserungen in der Reichsverwaltung erreichen. Daher ernannte er drei weitere (weitgehend gleichberechtigte) Kaiser und teilte das Reichsgebiet auf die vier Herrscher auf. Nach seinem Tod aber kam es um seine Nachfolge zu erbitterten Kämpfen. Die Entscheidung musste schließlich vor den Toren Roms zwischen Maxentius, dem Herrscher in Rom, und Konstantin, dem Imperator aus den Provinzen Britannien und Gallien, fallen.

 

Maxentius etsi copias Constantini vincere voluit, tamen

ipse1 pugnare noluit. Hoc enim oraculum acceperat:

„Peribis, nisi in urbe manebis.“ Manebat igitur in urbe

Roma et bellum per duces suos geri iussit.

Constantinus multitudine hostium territus animo defecit.

Multa autem nocte vocem divinam audivit, quae dixit:

„Inscribe2 signum Dei in militum scutis3. Nam hoc signo

vinces.“

Quo signo ornati milites Constantini paulo post proelium

inierunt. Copiae autem Maxentii sine imperatore

processerunt. In ponte Milvio4 diu summa vi pugnatum est.

Interea ii homines, qui in urbe Roma finem pugnae

exspectabant et – Maxentio infesti – Constantino

victoriam optabant, iterum atque iterum clamabant:

„Constantinus copias adversas vincet! Constantinus victor

erit!“

Quorum clamore motus Maxentius libros Sibyllinos quaeri

iussit. In quibus hanc sententiam repperit: „Hodie hostis

Romanorum peribit.“ Quia putabat his verbis sibi victoriam

indicatam esse, Maxentius sine timore urbem Romam

reliquit et cum militibus suis hostes temptavit.

Subito autem copiae Constantini vi recenti praevaluerunt5.

Maxentius copias suas reducere debuit. Celeriter milites

fuga salutem petiverunt et pontem transierunt. Multitudine

autem militum pons fractus est. Maxentius militesque in

Tiberim ruerunt ibique perierunt. Tum homines putabant

Constantinum auxilio Dei vicisse.

 

1ipse (er) selbst2în-scrîbere in m. Abl. auf etw. schreiben3scûtum Schild4pôns Milvius die Milvische Brücke (im Norden von Rom)5prae-valêre die Oberhand gewinnen

 

 

27Z    Rom brennt

Nachdem Kaiser Nero seinen Stiefbruder und seine Mutter hatte umbringen lassen, brachte das Jahr 64 n. Chr. einen Höhepunkt seiner gewalttätigen Herrschaft.

 

Nox erat. Romani quiescebant, cum clamor omnes terruit:

„Fuga salutem petite! Fuga salutem petite! Tota Roma ardet1.

Omnes peribimus!“ Mox ingens turba hominum in viis est.

Undique clamor. Homines territi hoc audiunt: „Certe Nero iussit

urbem Romam incendi2. Iam diu enim locum petit novo palatio3

aureo. Nunc autem e loco tuto spectaculum crudele spectat et

gaudet.“

Interea Nero secum cogitavit: „Nolo cives credere me urbem

incendisse.“ Palam igitur falsa contendit: „Christiani4 urbem

incenderunt. Hostes enim populi Romani sunt. In eos vehementer

vindicabo5.“

Et profecto Nero Christianos necari iussit. Nonnulli in vincula

coniecti incensi sunt, nonnulli bestiis interfecti sunt.

Plerique homines hodie putant Neronem scelerate rexisse.

 

1ârdêre brennen2incendere, incendô, incendî, incênsum anzünden3palâtium Palast4Chrîstiânus Christ5vindicâre in m. Akk. vorgehen gegen

 

 

V       prima lesen: Roms heilige Stätten

 

Sixtinische Kapelle

[!] id aedificium est, in quo papa1 novus creatur2.

Cum fumus albus3 surgit, homines sciunt:

„Habemus papam.“ Ingens pictura4 [!] ornat, quae

a Michelangelo5 facta est.

 

1papa Papst - 2creâre wählen - 3fûmus albus weißer Rauch - 4pictûra Gemälde - 5Michelangelo Michelangelo (berühmter italienischer Künstler)

 

 

Petersdom

[!] est maxima6 ecclesia7 orbis. Aedificata est super8

sepulchrum9 sancti Petri10. Diebus festis11 papa piis

Christianis, qui ante [!] diu exspectant, et iis, qui

televisificam transmissionem12 spectant, benedictionem13

dat. Itaque ea benedictio „URBI ET ORBI“ appellatur.

Etiam tholum14 [!] Michelangelo fecit.

 

6maximus, a, um der größte - 7ecclêsia (christliche) Kirche - 8super m. Akk. über - 9sepulchrum Grab - 10sânctus Petrus der hl. Petrus - 11diêbus fêstîs an Festtagen - 12televisifica trânsmissiô Fernsehübertragung - 13benedictiô, benedictiônis Segen - 14tholus Kuppel

 

 

Santa Maria in Cosmedin

[!] ecclesia clara est, quia ad portam caput est, quod

„Bocca de la verità“15 appellatur. Etiam nunc nonnulli

homines hoc putant: [!] digitos16 eorum, qui vera non

dicunt, mordet17.

 

15Bocca de la verità i. Mund der Wahrheit - 16digitus Finger - 17mordêre abbeißen

 

 

Pantheon

[!] id monumentum Romanorum est, quod optime18

servatum est. Servatum est, quia diu ecclesia erat.

[!] nomen Graecum19 est; hoc nomen ‘omnibus deis’

significat20. Tholus14 ingens in vertice21 patet; ita lux

templum complet et ut solarium22 tempus indicat.

 

18optimô am besten - 19Graecus, a, um griechisch - 20sîgnificâre bedeuten - 21in vertice an der höchsten Stelle - 22sôlârium Sonnenuhr

 

 

Vestatempel

In [!] virgines flammas23 Vestae24 servabant.

Romani enim putabant Vestam deam in flammis adesse.

Virgines homines ab iniuriis servabant. Etiam servi

auxilium earum petebant. Virgines ad templum vivebant,

neque maritum neque liberos habere eis licebat.

 

23flammae, flammârum Feuer - 24Vesta Vesta (röm. Göttin des Herdfeuers)

 

 

28T    Der Mythos von Narziss und Echo

Die Nymphe Echo war von Juno für ihre Geschwätzigkeit damit bestraft worden, dass sie immer nur die letzten Worte von dem wiederholen durfte, was vorher jemand gesagt hatte. In Echos Umgebung lebte Narziss, ein junger Mann, wunderschön, aber auch so stolz und unnahbar, dass er sich keinem anderen Menschen zuwenden wollte.

 

Quondam Echo, quae in silva vivebat, aspexit Narcissum

bestias capientem. Ubi inter arbores vidit hunc iuvenem

pulchrum, amore accensa est. Per silvam et agros vestigia

eius petens ab eo magis magisque amari cupiebat.

Sed cum eum appellare vult, natura hoc vetat.

Tum demum Narcissus eam audit adeuntem, sed inter

arbores eam non videt.

Itaque interrogat: „Quis adest?“ – „Adest!“ respondet Echo.

Narcissus verbum auribus accipit et puellam verbum

repetentem quaerit. Sed nihil videns: „Cur“, inquit, „me

fugis?“ – „Me fugis!“ illa repetit.

Hic autem territus, quod vocem audit, sed neminem videt,

magna voce clamat: „Huc veni!“ Et illa amore ardens vocat

vocantem „Veni!“ respondens.

Rursus Narcissus: „Te videre volo!“ – Et Echo: „Volo!“

Nunc puella iuveni pulchro occurrit.

Sed ille fugit fugiensque clamat: „Veto corpus meum a te

tangi!“

Ita Echo a Narcisso fugiente repulsa est et in silvam se

recepit. Hinc sola vivebat in antro1. Amor tamen manebat

– dolor crescebat. Tandem membra amantis solvuntur;

manet vox.

 

1antrum Höhle

 

 

28Z    Phaëthon: Hochmut kommt vor dem Fall

Hier eine weitere Geschichte aus dem Schatz der griechischen Mythen – überlege dir bei der Übersetzung, in welchen Fällen diese Begebenheit wohl erzählt wurde! Vielleicht kannst du dir ja auch Situationen in deinem eigenen Leben vorstellen, auf die genau diese Geschichte gut passen würde …

 

Phaethon iuvenis semper verba superba faciebat confirmans

se filium Solis1 dei esse. Quia amici ridentes id non credebant,

Phaethon ad aedes regias Solis contendit. Aedes auro argentoque

factas intravit et patri veste aurea ornato dixit: „Audi preces

meas, pater! Ostende et mihi et amicis verba turpia facientibus

te patrem meum verum esse.“ Sol respondit: „Tu es filius meus;

dabo tibi omnia, quae petis.“ Et Phaethon cupivit currum2 patris.

Ille autem verbis filii territus respondit: „Ingens est, quod petis,

Phaethon! Quid putas? Homo es, non deus. Currus ignifer3 a me

tantum regi potest; via nimis periculosa4 est et vires te deficient.

Desine id petere, fili!“ Sed Phaethon non desiit – et tandem Sol

puero vehementer roganti paruit.

Denique Phaethon currum patris regens periit – et terra5 Sole

accensa paene exusta6 est.

 

1Sôl, Sôlis Sol (der Sonnengott)2currus Wagen3îgnifer Feuer-, feurig4perîculôsus: Adj. zu perîculum – 5terra Erde6exûrere (-ûssî, -ûstum) verbrennen

 

 

29T    Penelope vermisst Odysseus

Während Penelope sehnsüchtig auf ihren Mann Odysseus wartete, hat sie vielleicht eines Nachts weinend und voller Verzweiflung einen solchen Brief geschrieben:

 

Penelopa Ulixi suo salutem dicit.

Si tu vales, bene est. Ego ipsa non valeo. Hanc epistulam

Penelopa tua amore mota tibi non redeunti mittit, Ulixes.

Heu me miseram!1 A te – familiam tuam certe desiderante –

nullam accepi epistulam, nullum solacium. Sed opus non

est te mihi respondere: Ipse veni!

Ego deserta in lecto iaceo; longas et perpetuas vigilias vix

sustineo. Animus meus timore agitatur: Nam postquam

Troia perdita est, nonnullos comites tuos in patriam redisse

vidi – sed te ipsum in tecto nostro non video. Aliae uxores

contentae sunt, sed uxor ducis ipsius sola est.

Ita me de vita tua metuentem tristes curae conficiunt.

Sine te nihil mihi contingit, nihil me delectat. Ubi tu

nunc labores periculaque suscipis? Cur non redis?

Domum rediens amorem tuum ostende! Non ignoras:

Tua sum. Penelopa coniunx Ulixis semper erit et

numquam alii viro nubet. Equidem tibi redeunti amorem

meum ostendam!

Nunc turba virorum locum tuum cupientium me premit;

non iam sustineo illos, quos tu – absens2 ipse – opibus

tuis alis. Magna est audacia illorum virorum bona tua

consumentium. Mihi ipsi vires non sunt in illos inimicos

vehementer consulere. Ego ipsa illos eicere non possum.

Tu es arx et ara mihi – domum veni!

 

1Heu mê miseram! Ach, ich Unglückliche!2absêns abwesend

 

 

29Z    Plinius an Calpurnia: Sehnsucht tut weh

Der berühmte römische Schriftsteller Plinius, den du bereits aus 24 T kennst, war einmal wegen einer Reise von seiner geliebten Ehefrau Calpurnia getrennt. Im Unterschied zu der Situation, in der sich Odysseus und Penelope befanden, kamen die Briefe seiner Frau tatsächlich bei Plinius an; das erleichterte ihm die Trennung sehr. Und Calpurnia fand während der Abwesenheit ihres Mannes einen besonderen Trost, wie wir aus einem Brief des Plinius wissen:

 

C. Plinius Calpurniae suae salutem dicit.

Scripsisti1 te absentia2 mea tristem esse, sed tibi unum

solacium esse:

Pro me libros meos tenes, quos scripsi tibique reliqui.

Laudo, quod me absentem3 desideras, laudo, quod his ipsis

libris solacium invenis!

Sed – vix credes: Quotiens tu ipsa marito absenti magnum

solacium das!

Epistulas enim tuas accepi neque eas legere desino.

Te verba pulchra scribentem etiam magis desidero.

Cuius enim verba scripta tam pulchra sunt, huius verba

dicta tantum amoris habent!

Tu tamen multas epistulas scribe – nam hae pariter me

delectabunt et dolebunt.

Vale!

 

1scrîbere (scrîpsî, scrîptum) schreiben2absentia: Subst. zu abesse – 3absêns abwesend

 

 

30T    Was steckt hinter den Naturgewalten ?

Das gebirgige griechische Festland und die vielen griechischen Inseln liegen in einer Region, die häufig von See- und Erdbeben heimgesucht wurde. Im Jahre 372 v. Chr. wurde die griechische Stadt Helike an der Küste des korinthischen Golfes völlig zerstört und versank in den Fluten des Meeres:

 

Ad Helicem1, oppidum Graeciae, erat templum Neptuni

sacrum; quem deum homines dominum oceani2

appellabant et – potentiam eius timentes – colebant.

Eundem deum alio nomine Ennosigaeon3 nominabant.

Aliquando4 complures homines Ionii5 in hoc templo

Neptunum colere voluerunt. Sed senatus huius oppidi

eos e templo pepulit.

Et eodem anno totum oppidum ingenti motu terrae et

fluctibus maris periit.

 

Wie haben die Menschen dieses Erdbeben erlebt?

 

Praecesserat6 diu tremor7 terrae. Quare iidem magistratus,

qui antea homines Ionios e templo pepulerant, – sceleris

memores – nunc iram Neptuni timebant. Metu dei

commoti ex oppido excedere civibus persuadebant.

Tamen multi cives – consilium magistratuum neglegentes –

intra domos et moenia oppidi manebant.

At illa nocte tremor terrae crevit: Homines e somno territi

non solum moveri omnia, sed etiam verti et frangi credunt.

Domos motu terrae cadentes fugiunt, animum demittunt,

manus ad caelum tendunt. Omnia luctûs plena sunt.

Audiuntur undique clamores: Alii parentes, alii liberos,

alii coniuges vocant. Omnes eodem metu mortis capti sunt.

Audiuntur undique gemitus hominum; audiuntur undique

carmina Neptuni sacra.

 

1Helicê Stadt am korinthischen Golg in Griechenland 2oceanus: vgl. Fw.3Ennosigaeon (griech. Akk.) ‚den Erderschütterer’4aliquandô einst5Iônius, a, um jonisch, aus Kleinasien6praecêdere (Perf. praecessî) vorausgehen7tremor Zittern

 

 

30Z    Thales erklärt das Erdbeben

Als Helike zerstört wurde, glaubten die meisten Menschen, dass das Erdbeben durch den Gott Neptun ausgelöst worden sei. In der kleinasiatischen Stadt Milet hatte allerdings schon lange vorher der Philosoph Thales über die Entstehung von Erdbeben nachgedacht. Er gehörte zu einer Reihe von Männern, die versuchten, die Erscheinungen der Welt mit ihrer Vernunft (griechisch: „logos“) zu deuten. In Europa haben also zuerst die Griechen einen neuen Weg beschritten, Naturerscheinungen zu erklären. Die Römer sind den Griechen auf diesem Weg gefolgt. Und letztlich versuchen auch wir bis heute, die Welt mit Hilfe der menschlichen Vernunft zu verstehen.

 

Vixerat ante illum motum terrae, quo Helice perdita est,

Thales1 philosophus in Ionia2. Qui cogitaverat etiam de causis,

quae motum terrae efficiunt3: Aqua primum elementum4 est.

Nam orbis aqua portatur ut navis magna et gravis. Motu aquae

terram portantis etiam terra movetur ut navis fluctibus agitata.

Multi philosophi, qui postea de natura et de motibus terrae

cogitabant, alias causas motus esse dixerunt. Iidem autem

animum Thalis laudabant, quod censuit iram deorum non esse

causam motuum. Ita philosophus ille ratione5 timorem deorum

vicit – quamquam errabat de veris causis, quae motum terrae

efficiunt.

 

1Thalês, is Thales2Iônia Kleinasien3efficere hervorrufen4elementum Grundstoff5ratiô, ônis f Vernunft

 

 

31T    Römer und Philosophie?

Cato stellt im Senat den Antrag, die Philosophen aus Rom auszuweisen:

 

„Dico vobis, patres conscripti: Ex urbe pellere debemus

illos philosophos Graecos, qui orationibus suis non solum

mutabunt animos adulescentium Romanorum, sed etiam

exstinguent civitatem nostram! Civitatis nostrae interest

adulescentes Romanos orationibus eorum aures non

praebere. Orationibus Graecorum auditis multi eorum

philosophiam magni aestimare incipiebant; magna pars

eorum mox huic disciplinae studebit.

At si id facient, civitas nostra peribit. Credite mihi:

Sententiis philosophorum Graecorum cognitis adulescentes

nostri corpora non iam exercebunt; vim corporum

neglegent. Vi corporum neglecta inopiam laboresque non

iam sustinebunt et in bellis male pugnabunt. Sed periculis

ingentibus imperio nostro instantibus necessarium est

milites Romanos magna vi pugnare. Quod si non iam

facient, imperium amittemus; denique urbs ipsa ab

hostibus petetur.

Quare vos moneo: Vindicate in illos Graecos, qui iuvenes

Romanos docent; damnate eorum philosophiam! Nam

philosophia causa funeris nostri erit. Dum vivam, nullo

modo sinam iuvenes Romanos philosophia Graeca

corrumpi. Itaque illos Graecos ex urbe nostra expellite!

Philosophis ex urbe pulsis mores nostri non peribunt.“

Hac oratione habita nonnulli senatores his verbis acerbis

restiterunt. Sed Catone iterum atque iterum Graecos

reprehendente animi senatorum mutati sunt. Denique

expulsio1 philosophorum decreta est.

 

1expulsiô, ônis Vertreibung

 

 

31Z    Gespräch über den Philosophen Epikur

70 Jahre nach Catos Tod sprechen Memmius (M) und Lucretius (L) über Epikur (Epicûrus):

 

M: Dic mihi: Cur amas philosophiam Epicuri?

L: Epicurus non solum mihi ipsi, sed etiam omnibus hominibus

donum magnum dedit: A metu deorum nos liberavit.

M: Quid dicis? Nonne credit Epicurus homines a deis regi?

L: Dicit deos neque in caelo nostro esse neque vitam hominum

temperare. Intellegisne Epicurum hoc modo cunctos homines

liberavisse? Sententiis Epicuri cognitis animus meus non iam

turbatus est: Nam doctrina1 eius metum deorum tollit. Metu

deorum sublato felix2 vivo. Gratias ago Epicuro.

M: Mihi persuasisti. Certe necessarium est multos Romanos

studere huic doctrinae. Quare ostende praecepta3 eius verbis

tuis!

L: Quod faciam et Epicuro ducente philosophiam docebo.

 

1doctrîna Lehre2fêlîx glücklich3praeceptum Vorschrift

 

 

32T    Die Tragödie der Antigone

Der griechische Dichter Sophokles stellt in verschiedenen Tragödien das Schicksal der Königsfamilie von Theben dar: Sie ist durch einen Fluch zum Unheil verdammt. Darunter hat schon König Ödipus fürchterlich gelitten. Aber auch seine Söhne Eteokles (Eteoclês, Eteoclis) und Polyneikes (Polynîcês, Polynîcis) und die Töchter Antigone und Ismene können dem Verderben nicht entgehen:

 

Post Oedipodis mortem Eteocles et Polynices de imperio urbis

certaverunt1. Denique Polynices Thebas reliquit et ad Argos2

iit. Ibi multis sociis collectis ad Thebas magno cum exercitu

rediit. Qui exercitus Polynice duce ante portas Thebarum

proelium commisit. Eteocles urbem defendit. Fratribus in

proelio occisis Creon avunculus3 imperium in urbe obtinuit.

Antigona et Ismena in scaenam4 procedunt:

I: Quid mente agitas, soror? Video te dolore commotam

per domos Oedipodis, patris nostri, errare.

A: Creonte auctore Eteocles frater magno in honore est,

corpus autem Polynicis iacet insepultum5. Morte puniet6

Creon eum, qui Polynicem sepulcro7 condet. – Nunc tu

mihi mentem tuam ostende! Scio te honestam esse deisque

parere. Dei autem Polynicem sepulcro condi iubent.

I: O miseram sororem! Creonte talia iubente quid facere

possumus?

A: Una mecum Polynicem fratrem meum et tuum

sepulcro conde!

I: Rege id prohibente magnum facinus audes. Cave iram

Creontis! Aditum ad fratrem difficilem esse audivi; nam

custodes armati a Polynice omnes prohibent.

A: Sed fratrem non sepelire8 flagitium est. Id faciam,

quod et deis debetur et fratri!

I: Mulieres sumus; legibus urbis a viris constitutis

parere oportet. Nos deos obsecrare debemus – ita veniam

impetrabimus, si Creonti nunc paremus. Equidem Creonte

invito tantum facinus committere non audebo.

A: Tu menti tuae pare! Ego sola fratrem sepulcro condam.

Fratre sepulto Antigona a Creonte morte punita est.

 

1certâre streiten2ad Argôs nach Argos (griechische Stadt)3avunculus Onkel4scaena Bühne5însepultus unbeerdigt6pûnîre bestrafen7sepulcrum Grab8sepelîre (PPP sepultum) beerdigen

 

 

32Z    Ödipus erkennt sein Schicksal

Ödipus war der Sohn des Lajos und der Jokaste, des Königspaares von Theben. Er sollte als Kind in der Wildnis ausgesetzt werden, weil seine Eltern eine fürchterliche Prophezeiung bekommen hatten: Er werde seinen Vater töten und die eigene Mutter heiraten. Aber ein mitleidiger Hirte hatte ihm das Leben gerettet, sodass Ödipus überlebte und heranwuchs. Eines Tages machte sich Ödipus, der nicht wusste, wer er wirklich war, auf die Reise nach Theben. Auf dem Weg traf er auf seinen Vater Lajos, den er nicht erkannte. Die beiden gerieten in einen heftigen Streit, in dessen Verlauf Ödipus seinen Vater tötete.

 

Patre interfecto Oedipus in patriam suam venit et uxorem regis in

matrimonium duxit1, ignorans eam matrem suam esse. Matre in

matrimonium ducta1 regnum obtinuit. His sceleribus commissis

tota urbs a deis punita est2. Multis civibus peste3 interfectis

Oedipus oraculum de causa pestis consuluit. Oraculum iussit

hominem, qui Laium necaverat, puniri2. Quare Oedipus cura

civium commotus non dubitavit quaestionem de morte regis

instituere4. Multos homines interrogavit. Tandem fatum suum

cognovit: Intellexit se ipsum patrem necavisse et matrem in

matrimonium duxisse.

Scelere suo cognito Oedipus oculos sibi ipse effodit5 Thebasque

reliquit.

 

1in mâtrimônium dûcere heiraten2pûnîre bestrafen3pestis, pestis Pest4quaestiônem înstituere eine gerichtliche Untersuchung einleiten5effodere (Perf. effôdî) ausstechen

 

 

33T    Phädra zwischen Vernunft und Wahnsinn

Phädra ist die zweite Frau des Theseus, des Königs von Athen. Als Theseus längere Zeit fort ist, verliebt sich Phädra leidenschaftlich in Hippolytos, den Sohn des Theseus aus erster Ehe, also ihren Stiefsohn. Dieser ist ein zurückhaltender, aber auffallend schöner junger Mann, der sehr naturverbunden ist und gern auf die Jagd geht. Aus Frauen macht er sich jedoch noch gar nichts. Phädra hingegen wird sich ihrer Verwirrung immer stärker bewusst – sie kann doch nicht dieser Liebe nachgeben! Als sie auch noch ihre Heimat Kreta zu vermissen beginnt, schaltet sich Phädras alte Amme ein:

 

PHAEDRA: O magna Creta, domina maris vasti: Cur me

vitam in malis lacrimisque agere cogis? Nunc sola hic

sum, quia Theseus abest neque fidem praestat uxori. At

tamen ego adventum mariti desidero. Nam dies noctesque

crescit et ardet malum, quod vehementer me sollicitat et

torquet: Labores meos subire et deos donis colere mihi

non iam libet, sed semper in silvis montibusque esse volo.

– Quo petit animus meus?

NUTRIX1: Quam mulierem desperatam audio? Quid, misera,

verbis tuis dicere vis? Quidnam illud malum est?

PHAEDRA: Amore Hippolyti incensa sum. – Satisne dixi?

NUTRIX: Quem amas? Nonne id te pudet? Hippolytus

quasi filius tuus est! Te spei turpi dedis! Exstingue, Thesei

clara coniunx, flammas amoris! Num dubitas? Num amori

tuo cedere vis?

PHAEDRA: Res ita est, ut dixisti. Amore non levi capta sum.

Equidem flammas amoris in animo meo exstinguere non

possum. De ea re omnem spem deposui. Qui deus amorem

exstinguet?

NUTRIX: Spem salutis in virtute tua ponere debes! Aliter res

adversae nobis accident.

PHAEDRA: Id verum esse scio, sed – cui ea bona consilia

das? Mihi ratio deest: Furor me vicit et regit.

 

1nûtrîx Amme

 

 

33Z    So benimmt sich keine Römerin

Im 1. Jh. v. Chr. hat man in der römischen Gesellschaft viel über die Lebensweise der Patrizierin Clodia gelästert, die angeblich ein Verhältnis mit einem jüngeren Mann aus der Nachbarschaft, einem gewissen Cälius, hatte. Dieses Gerücht benutzt auch der Redner Cicero, um den politischen Einfluss der Clodia zu schwächen. In einer Rede vor Gericht wendet Cicero dazu folgenden Trick an: Das Publikum soll sich vorstellen, mit welchen Worten Clodia von ihrem eigenen Bruder beschimpft und erniedrigt werden könnte:

 

„Quid facis tumultum1, soror? Quid furori te dedis? Quid

clamorem tollis et multis verbis parvam2 rem magnam facis?

Adulescentem aspexisti; corpus pulchrum et oculi te tetigerunt;

semper eum videre voluisti.

Visne nunc tu, nobilis mulier, illum filium patris parci3 tuis

opibus vincire4? Cave: Id tibi non continget; ille te repellet

neque tua dona tanti5 esse putabit.

Cur mens tua nunc non redit? Obsecro te: Habes ad Tiberim

hortos6, quo omnes iuvenes conveniunt; ibi multos iuvenes,

multos amores novos invenies. Cur hunc adulescentem nullo

modo te cupientem premis?“

 

1tumultus Tumult, Aufruhr 2parvam rem magnam facere „aus einer Mücke einen Elefanten machen“ 3parcus sparsam4vincîre: zu vinculum – 5tantî esse so viel wert sein 6hortus Garten, Park

 

 

VI       prima lesen: Ein Augenzeuge der Naturkatastrophe

Auch die Römer standen den Naturgewalten oft machtlos gegenüber. Die wohl bekannteste Naturkatastrophe der Antike, der Vesuvausbruch des Jahres 79 n. Chr., hat für uns heute auch eine positive Seite: Dadurch dass die Stadt Pompeji jahrhundertelang von Asche bedeckt war, sind viele Straßen und Gebäude in ihrem ursprünglichen Zustand erhalten geblieben. So können wir uns ein viel genaueres Bild vom Leben in der Antike machen, als wir das mit Hilfe anderer antiker Städte könnten, von denen nur Ruinen erhalten sind. Der berühmte Schriftsteller Plinius berichtet von der Naturkatastrophe, in die auch sein Onkel, Plinius der Ältere, von Beruf Flottenkommandant und Naturwissenschaftler, verwickelt war:

 

Plinius nubem1 atram2,

quae e Vesuvio monte3 surrexit,

e loco opportuno4 spectare voluit.

„Nubes atra“, inquit, „quae ut magna arbor est,

me non terret.

Immo vero studium5 meum incendit.“

Plinius non diu dubitavit et nave Herculaneum6 petivit.

Sed quia cinis7 et sulpura8 navem texerunt9,

Plinius litus Stabiarum10 petivit,

ubi Pomponianus amicus vivebat.

Ibi cum familia amici cenavit11,

postea studuit, denique quievit.

Subito autem aedificia nutaverunt12

et Plinius cum aliis hominibus ad litus properavit.

Sed in litore sulpura multos homines necaverunt.

Ibi etiam Plinius periit.

 

1nûbês, nûbis f Wolke2âter, âtra, âtrum schwarz, düster3Vesuvius môns der Vesuv4opportûnus, a, um günstig5studium Interesse6Herculâneum Herkulaneum (antike Stadt am Golf von Neapel)7cinis, cineris m Asche8sulpura, sulpurum n. Pl. Schwefelbrocken9tegere, tegô, têxî bedecken10Stabiae, Stabiârum Stabiä (Ort am Golf von Neapel) 11cênâre: zu cêna – 12nûtâre schwanken

 

 

34T    Äneas verliert seine Frau

Das trojanische Pferd hatte seinen Zweck erfüllt und den Griechen geholfen, die uneinnehmbaren Befestigungsmauern Trojas durch eine List zu überwinden. Die Griechen wüten fürchterlich in der fast voll ständig eroberten Stadt:

 

Nobiles Troiani patriam acriter ab hostibus defendebant,

sed hostes quoque saeve pugnabant.

Troiani fortiter resistebant; hostes autem nemini pepercerunt

et totam urbem accenderunt: Ignis omnia perdidit.

Etiam Aeneas patriam et domum suam acriter ab hostibus

defendens vim eorum a domo non prohibuit.

Dei autem eum – Troia relicta – novam patriam quaerere

et gentem suam claram reddere iusserunt. Quare signo a

deis dato una cum familiaribus ex oppido fugit: Patrem

Anchisem et filium parvum Ascanium secum eduxit.

Creusam, coniugem caram, post filium ire iusserat.

Sed postquam periculum effugit, extra urbem constitit.

Respiciens Creusam non iam conspexit. Uxore amata

carens Aeneas fortem se praebuit:

Dolore acri commotus solus in oppidum redit, per urbem

perditam currit, uxorem saepe vocat. Sed nemo respondet.

Subito umbra Creusae ante oculos stat et: „Aeneas“,

inquit, „coniunx dulcis! Haec omnia non sine numine

deorum eveniunt, qui te fortem esse sciunt. Tu quaere

sedes novas: Iter longum erit laboresque ingentes

erunt, sed dei te curis liberabunt. Patria pristina

carebis, sed novam patriam invenies. Coniugem

regiam habebis condesque urbem potentem. Dei cives

huius urbis dominos gentium facient. Ego autem Troiam

non relinquam. Dei in hac regione me retinent. Vale et

serva amorem Ascanii, filii communis!“

 

 

34Z    „Pius Aeneas“ - eine andere Sichtweise

Du kennst schon die Geschichte von Äneas (vgl. Lektion 21, 22 und 34). Stell dir vor, die Königin Dido hätte der ersten Gattin des Äneas, Krëusa, einen Brief schreiben können, in dem sie ihre Wut und ihre Enttäuschung zum Ausdruck bringt, dass Äneas sie verlassen hat: Äneas erscheint in ganz anderem Licht.

 

Dido Creusae salutem dicit.

Omnes Aeneam pium appellant, sed ego cognovi: Ille pius Aeneas

improbus est. Dux Troianorum superbus est, crudelis est. Nam

reliquit et te, honestam uxorem, et me, potentem reginam1, quod

imperio deorum parere debuit, ut ipse contendit. Sed nos miserae

hoc viro amato caremus. Quando curis liberae erimus? Fatum est

officium grave et triste, amor autem dulcis est. Ille dux fortis, qui

amorem officio praeponere2 non audet, miserum se praebuit.

Talis est virtus virorum! Talis est animus viri, qui urbem potentem

condet!

 

1rêgîna Königin2praepônere m. Dat. für wichtiger halten als

 

 

35T    Kaufleute feilschen in Ephesos

Quintus Crassus Oeconomicus und Croesus Monopolista – das sind natürlich Phantasienamen für zwei Kaufleute. Aber dass sich zwei Kaufleute zur Zeit des Kaisers Hadrian im Hafen von Ephesos treffen, ist durchaus vorstellbar. Gerade ist der Römer Crassus mit seinem Schiff im Hafen angekommen:

 

Plurimae naves in portu sunt, audiuntur ubique1 voces

hominum diversis linguis clamantium. Mercator Romanus

in taberna amicum invenit et Graecâ linguâ Croesum

salutat2: „Chaire!“3 „Salve!“, ille respondet. Tum Latinâ

linguâ de negotiis agitur:

„Vinum optimum importavi4. Nam vinum Italicum totius

imperii optimum esse constat. Hoc vinum magno usui

tibi erit. Nam imperator Hadrianus, qui provinciis semper

consulit, Ephesum visitabit5. Et senatores Romani una

cum eo venient. Itaque Falernum6 ab eis libenter sumptum

magno pretio vendes. Et maximo honori tibi erit hoc

vinum imperatori offerre7“.

„Honor meus tibi magnae scilicet curae est! Quid aliud

vendere cupis?“

„Oleum8 parvo pretio a senatore Romano, amico meo, emi:

Oleum optimum vendit. Bonum pretium faciam amico bono.

Sed manus manum lavat. Quid tu vendis?“

„Omnia, quae optas: Unguenta9 ex oriente10 importata;

sed magno constant.“

„Mmh. Quippe omnia, quae ex oriente importantur,

Alexandriae11 et Antiochiae12 minimo pretio emuntur.“

„Sed iter longum est. Periculosum13 est haec omnia Romam

vehere. Piratae …“

„Piratae maxime timent imperatorem Hadrianum, qui –

ut ipse dixi – provinciis semper consulit.“

 

1ubîque überall2salûtâre begrüßen3Chaire (griechisch) Sei gegrüßt!4importâre: vgl. Fw.5vîsitâre besuchen6Falernum Falernerwein7offerre anbieten8oleum Öl9unguentum Salbe, Parfüm10oriêns, ntis Osten11Alexandrîae in Alexandria12Antiochîae in Antiochia13perîculôsus gefährlich

 

 

35Z    Celsus – ein antiker Sponsor

Auf seinem Weg durch die Stadt sieht Quintus Crassus Oeconomicus in einer Prachtstraße ein gerade fertiggestelltes, besonders prunkvolles Gebäude. Crassus hört, was ein begeisterter Ephesier seinen Gästen aus Alexandria über das Gebäude erzählt:

 

„Celsus Ptolemaeanus, vir clarus, hoc aedificium civibus e

testamento1 donavit. Bibliotheca2 publica est. Celsus vir

honestus erat, amicus imperatoris Traiani. Ecce, in muris

legimus inscriptiones3 Graecas et Latinas, in quibus de vita

eius narratur: Senator Romanus erat; proconsul4 factus est

provinciae Asiae. Ibi saluti civium bene consulebat. Celso auctore

bibliotheca aedificata est; quam filius Celsi luxuriose5 ornare

non dubitavit. Ecce muri marmorei6, ecce sarcophagus7 Celsi

marmoreus6, ecce ….“

Tum unus ex hospitibus civem Ephesium8 interrogat: „Quid?

Inscriptiones3 de vita Celsi? Sarcophagus7? Estne bibliotheca

publica an monumentum Celsi? Celsus gloriam sibi ipsi et

familiae quaesivit!“

Sed civis Ephesius respondet: „Et salus civium et gloria sua

Celso curae erant. Nam bibliotheca et civibus maximo usui

est et Celso magnam gloriam parat.“

 

1ê testâmentô durch testamentarische Verfügung 2bibliothêca: vgl. Fw.3înscrîptiô, ônis f. Inschrift4prôcônsul Statthalter5luxuriôsus, a, um aufwändig6marmoreus aus Marmor7sarcophagus Sarkophag (prunkvoller Steinsarg)8Ephesius, a, um aus Ephesos

 

 

36T    Leben wie Lukull

Markus, der Sohn des Quintus Crassus Oeconomicus, ist mit seinem Vater nach Rom zurückgekehrt; im Hafen von Ostia trifft er auf seine alten Freunde. Sie wollen gegenüber ihrem weit gereisten Freund zeigen, dass auch sie in Rom inzwischen einige Kenntnisse vom eleganten Leben haben und breiten stolz ihre Kenntnisse vor Markus aus:

 

FLACCUS: „Ubi terrarum fuistis et quid novi Romam

portavistis?“

MARCUS: „Videtisne illam navem? Patris est. In Asia pater

magnam copiam rerum pulchrarum emit. Ob eam rem

nobis cenam vere Lucullianam1 fecit.“

CALLIDUS: „Quis vestrum, amici, novit hominem nomine

Lucullum?“

MARCUS: „Nuper aliquis mihi dixit hominem semper bene

cenantem Lucullum nominari!“

CALLIDUS: „Recte dicis - sed Lucius Licinius Lucullus re

vera vir Romanus erat! In Asia multos annos provinciae

praefuit quaestor2; multis rebus bene confectis aedilis

factus est, deinde praetor; postea in Africam iit et inde …

FLACCUS: „Equidem aliquid dicere volo! Lucullus etiam

magnus imperator in omni genere belli fuit, et si quid ei

commissum erat …“

LENTULUS: „Satis est! Ego quoque Lucullo ingenium

egregium fuisse accepi. Sed – quid tandem ad rem pertinet?

Num imperatoris magni est bene cenare? Marcus de cena

Luculliana narravit!“

CALLIDUS: „In ultima parte vitae Lucullus non modo a

militaribus muneribus, sed etiam a publicis se recepit;

nam aliquo modo in otio vivere voluit. Postremo pecunia

e praeda collecta hortos3 et balnea4 instruxit; aedificia

magna et pretiosa5 Luculli erant. Maximos sumptus

faciens convivia ampla parabat et ipse variis voluptatibus

multum pecuniae consumebat.“

LENTULUS: „Nunc intellexi: Vitam eo modo vivere viri vere

magni est.“

 

1Lûculliânus lukullisch2quaestor als Quästor3hortus Garten4balneum Bad5pretiôsus: Adj. zu pretium

 

 

36Z    Speisen wie Lukull

„Speisen wie Lukull“ ist noch heute eine bekannte Redensart. Über die besondere Lebensart des Lukull waren immer schon zahlreiche Anekdoten im Umlauf. Auf jeden Fall passen die hier ans Licht tretenden Charakterzüge gut zu dem, was wir bisher über Lukull wissen:

 

Quo modo Lucullus re vera vitam agebat? Certe illius viri erat non

modo multas voluptates capere, sed etiam miro modo vitam agere,

ut hae fabulae narrant:

Nonnullis Graecis Romam convenientibus Lucullus per multos

dies libenter cenam dedit. Postremo autem illi homines modesti1

ut sunt Graeci – ad cenam venire dubitaverunt, quia sumptus

domini eis non placuit. Tum Lucullus ridens dixit: „Certe, amici,

aliquid sumptus facimus vobis, sed maximam partem Lucullo!“

Quondam Lucullus solus cenans unam solam mensam et cibos

tantum modicos2 aspexit. Inde ira incensus servum, qui cenam

paraverat, vocavit. Is se defendit dicens: „Domine, veniam da!

Non tantum sumptus feci et cibos leves facilesque paravi, quia

hospites non exspectavisti.“ – „Quid?“, respondit Lucullus.

„Nonne sciebas Lucullum hodie apud Lucullum cenare?“

 

1modestus bescheiden2modicus (mittel)mäßig

 

 

37T    Groß ist die Artemis von Ephesos!

Beim Diana-Tempel in Ephesos konnten die Besucher kleine Silberfiguren der Göttin kaufen; diese Figuren waren nicht nur Souvenirs, sondern ihnen wurde auch Glück bringende Wirkung zugeschrieben. Demetrius, ein Produzent solcher Figuren, schreibt an seinen in Rom lebenden kranken Freund einen Brief:

 

Demetrius Marco suo salutem dicit.

Dolebam te morbum tuum nunc minus fortiter ferre,

quam prius tuleras. Memoria tene illud philosophorum:

„Quod fert fortuna, fer!“

Sed de alia re ac de condicione vitae tuae scribere volui.

Scis templum Dianae Ephesiae unum ex miraculis mundi1

esse. Hoc aedificium mira magnitudine est; quod cum aliis

templis conferri non licet. Itaque multi homines urbem

nostram visunt. Et multi eorum, qui hic vivunt – ut ego –

quaestum faciunt2 ex illo templo.

Ante paucos dies nuntius mihi allatus erat hominem

quendam, nomine Paulum, Ephesum venisse. Qui primo

ante portas aedis orationem habuerat de deo aliquo,

quem Iesum Christum vocabat; deinde in theatrum ierat.

Qua re audita celeriter ad theatrum ibam; ibi cernebam

Paulum, virum parva statura, de theatro ad forum

descendentem et iterum numen Dianae illudentem3.

Statim clamavi: „Quis eiusmodi verba fert? Equidem

haec numquam feram. Statim auferte hunc impium

hominem, qui maiestatem4 Dianae temptat! Certe enim

scio: Maiestate Dianae sublata nemo urbem nostram viset.

Postremo – hic Paulus nos omnes perdet.“ Cuncti, qui

verba mea audiverant, clamabant:

„Magna est Diana Ephesiorum! Diana, tu es praesidium

urbis nostrae!“ Tunc magistratus, viri magni ingenii,

Paulum vi a theatro averterunt et foras abstulerunt.

Tum laetus domum ii.

Vale!

 

1mîrâculum mundî Weltwunder2quaestum facere seinen Lebensunterhalt bestreiten3illûdere verspotten4mâiestâs, âtis Erhabenheit

 

 

37Z    Ein Weltwunder aus Liebe

Mausolos (Mausolus) war im 4. Jahrhundert v. Chr. der König von Karien (ein Gebiet im Südwesten Kleinasiens mit der Hauptstadt Halikarnass); verheiratet war er mit Artemisia, einer außergewöhnlichen Frau:

 

Artemisia, quod Mausolum maxime amavit, mortem mariti

graviter fert. Ingenti luctu commota rem incredibilem suscipit:

Mausolum desiderans corpus eius comburit1, deinde corpus

combustum in pulverem2 contundi3 iubet; postremo, quod

maritum semper in se ferre vult, hunc pulverem in aquam

immiscet4 et aquam bibit.

Tum magnum monumentum, quod Mausolus exstruere5

coeperat, ornat; hoc modo omnibus hominibus amorem

suum maximum ostendit.

Sed Artemisia non solum semper memor est mariti. Haec mulier

maxima virtute et regnum suum multos per annos optime

administrat6 et in bello se fortem praebet: Non modo Rhodios7,

qui Halicarnassum temptant, ex patria sua cedere cogit, sed

etiam Rhodum8 ipsam capit.

 

1combûrere (-bûssî, -bûstum) verbrennen2pulvis, eris m Staub3contundere zerreiben4immiscêre hineinstreuen5exstruere errichten6administrâre verwalten7Rhodiî, ôrum die Bewohner von Rhodos8Rhodus f Rhodos (griech. Insel)

 

 

VII prima lesen: Der frechste aller Philosophen

Aus dem Orient stammte auch der frechste aller Philosophen, Diogenes aus der Stadt Sinope (heute Sinop in der Türkei) am Schwarzen Meer. Er trat für ein äußerst einfaches Leben ein. Deshalb trug er verschlissene Kleidung und lebte in einer Tonne. Wegen dieser Lebensweise nannte man Diogenes auf Griechisch kyon (Hund) und Menschen, die sich Diogenes zum Vorbild nahmen, bezeichneten sich als Kyniker. Wie er selbst kritisierten sie mit bissigen Worten das Verhalten anderer Menschen, vor allem aber ein luxuriöses Leben. Die spöttische Ausdrucksweise der Kyniker lebt in unserem Wort „zynisch“ weiter. Weil Diogenes ein so unkonventioneller Mensch war, sind viele Anekdoten über ihn überliefert; ein paar davon könnt ihr hier lesen.

 

Quodam die Alexander Magnus1 Diogenem2 convenit. „Scis“,

inquit, „mihi magnas opes esse. Tibi dabo, quaecumque3 cupis.

Quid tibi optas?“ Diogenes respondit: „Hoc tantum cupio:

Abi a sole4!“ Alexander

autem vitam et audaciam

huius viri laudavit.

Quodam die Diogenes

forum transiens lumen5

tenebat. Nonnulli e turba,

quae ibi fuit, Diogenem

ridebant. Denique unus

rogavit: „Cur nunc lumen

portas? Quid quaeris?“

Diogenes respondit:

„Hominem quaero.“

Quodam die Alexander

Magnus Diogeni ossa6 misit.

Nuntius regis haec dixit:

„Hoc donum tibi rex mittit,

quia tu canis7 appellaris.“

Diogenes nuntio respondit: „Dic regi tuo haec ossa profecto

cibum cani idoneum8 esse – neque tamen donum regi idoneum.“

 

1Alexander Magnus Alexander der Große (Makedonenkönig) 2Diogenês, Diogenis Diogenes3quaecumque was auch immer4sôl, sôlis Sonne5lûmen, lûminis n. Lampe6os, ossis n Knochen7canis, canis m Hund 8idôneus, a, um geeignet, passend

 

 

38T    Luxus an der Mosel

In Trier, einer der wichtigsten Städte Galliens, hat man im 3. Jh. n. Chr. sehr luxuriöse Badeanlagen gebaut, die einem Vergleich mit den Thermen in Rom oder Pompeji ohne weiteres standhalten konnten. – Zwei Freunde treffen sich vor dem Ausgang der Kaiserthermen in Trier:

 

DRAPPES: Quid tu hic agis, amice? Unde venis?

DUMNACUS: E balneo1 venio. Quare tu hodie non aderas?

Si adfuisses, vehementer risisses.

DRAPPES: Hercules! Si hoc scivissem, ego quoque in

balneum venissem! Sed dic mihi: Quid actum est?

DUMNACUS: Conspeximus senem calvum2, tunica russea3

ornatum, ludentem4 pila5 prasina6!

DRAPPES: Quis erat is senex?

DUMNACUS: Flavus, libertinus quidam, homo dives et

rarus!

DRAPPES: Si homines tali natura non essent, vitam

tristem ageremus. Narra modo!

DUMNACUS: Res singulas narrare nolo, sed hoc tantum

audi: Post balneum tres servi Flavum unguento7

perfundebant8 et eum tergebant9 lana10 molli.

DRAPPES: Lana? Sed lana idonea non est ad …

DUMNACUS: Verum dicis. Sed lana carior linteo11 est.

DRAPPES: Nunc intellego: Si Flavus hominibus

spectantibus res communes tantum ostenderet, nemo

oculos in eum converteret.

DUMNACUS: Bene intellexisti! In ore omnium esse Flavo

magnae curae est. Id tantum spectat. Itaque paulo post

a duobus servis in lecticam12 impositus est.

DRAPPES: Si ego lectica ferrer, non iam pedibus irem!

DUMNACUS: Exspecta – nondum omnia audivisti: Flavus

auferebatur, cum subito servus quidam ad lecticam

vocatus toto itinere cantavit.

DRAPPES: Tace, nimium diligenter narras! – Si Flavus

intellegeret bona animi laudi esse, tantum sumptum non

faceret.

 

1balneum Bad(anlage)2calvus kahlköpfig3russeus rot4lûdere spielen5pila Ball6prasinus grün7unguentum Salböl8perfundere (PPP perfûsum) übergießen9tergere abtrocknen10lâna Wolle11cârior linteô teurer als Leinen12lectîca Sänfte

 

 

38Z    Hadrian in den Thermen

Dass es in den Thermen häufig Interessantes zu betrachten gab, zeigt die folgende Anekdote über Kaiser Hadrian:

 

P. Aelius Hadrianus, quamquam imperator erat, frequenter1

publice et una cum omnibus lavabatur2. Quodam tempore

senem sibi notum aspexit et vidit eum tergum3 defricare4 muro.

Imperator perturbatus interrogavit: „Cur tergum muro defricas,

amice?“ Senex respondit: „Si servum haberem, is me defricaret!“

Hadrianus ubi id audivit, et servos et argentum ei donavit.

Postero5 die ille senex servos suos amicis ostendit et de fortuna

sua narravit. Tum omnes dixerunt: „Si imperator nos vidisset,

nobis quoque dona dedisset!“

Ita Hadrianus alio die balneum6 intrans vidit multos senes, qui

ad murum cucurrerunt ibique se defricare coeperunt …

Statim imperator eos vocari iussit et alium ab alio defricari.

 

1frequêns häufig2lavârî sich waschen, baden3tergum Rücken4dêfricâre abreiben, abtrocknen5posterus folgend6balneum Bad(anlage)

 

 

39T    Bevor Cäsar kam

Welche Bedeutung die „Priester“ der Kelten hatten, erfahren wir in einem Bericht, den der römische Feldherr Cäsar über die Gallier und ihre Druiden verfasst hat.

 

In omni Gallia duo sunt genera hominum nobilium,

equites et druides.

Nobiles familiis praesunt. Maximo honori eis est plurimos

homines de plebe habere clientes1. Qui nobilibus in omnibus

rebus adesse debent et iis ut servi parere consueverunt.

Nobiles autem paene omnia possunt; qui plurimum valent

non ingenio, sed nobilitate.

Equitum est bellum gerere. Optimi eorum manibus

militum praesunt duces.

Druides autem magna cum dignitate viventes in summo

honore apud homines omnium ordinum sunt; iis res

sacrae et iudicia curae sunt. In omnibus controversiis2 rem

decernunt et poenas constituunt, nemo iudicio eorum

resistere potest. Qui enim druidum iudiciis non paret, eum

omnes fugiunt, cum eo nemo sermonem init, is etiam a

sacrificiis3 abesse debet; is solus et miser vitam agit.

Si quis ei adesset aut eum adiret, etiam ipse a druidibus

damnari posset.

Iuvenes disciplinae4 causa frequentes ad druides

conveniunt. Magnum ibi numerum versuum discunt. Ita

iuventuti multa tradi potuerunt, quae druides antiquitus5

docebant de terrae magnitudine, de siderum motibus, de

deorum vi et potestate.

Nihil autem, quod sciunt, litteris mandant, tametsi litteras

Graecas noverunt. Cuius rei duas causas afferunt:

„Si disciplina litteris mandata esset, etiam vulgus eam

sciret. Neque memoriae studerent homines, si omnia

litteris mandarentur.“

 

1cliêns, clientis m Klient, Schutzbefohlener 2contrôversia Streitfall3sacrificium Opferzeremonie4disciplîna Ausbildung5antîquitus seit alter Zeit

 

 

39Z    Von Zwergen, Zauberern und Feen

In den Märchen, die noch heute in der Bretagne, in Wales, Irland und Schottland erzählt werden, tauchen Zwerge, Zauberer, verwandelte Bäume und Feen auf; solche Figuren, die auch in der folgenden Geschichte mitspielen, stammen aus der Vorstellungswelt der Kelten, bevor die Römer nach Gallien kamen:

 

Eques fortis nocte per silvam iter fecit. Subito terra aperta est,

homunculus1 e terra surrexit, ante equum constitit, equiti dixit:

„Cave periculum mortis. Magus2 in his regionibus vivit, qui

homines rapta pecunia in arbores mutat. Nemo, qui silvam

intravit, hunc magum superavit. Sed ibi nympha3 in flumine4

vivit, quae tibi aderit. Usque ad5 hunc diem nemo illud flumen4

invenire potuit. Tu autem a me ductus flumen primus invenies:

Auxilio nymphae magum superare poteris.“ His verbis dictis ad

illud flumen eum duxit. Nympha a homunculo vocata e fluctibus

surrexit et equiti gladium6 micantem7 dedit. Gladio accepto eques

neque nympham neque homunculum videre potest, sed subito

magus ingens ante oculos stat. Eques autem gladio eum petit et

interficit. Tum omnes arbores in homines mutantur.

Homines equiti laeti gratias egerunt eumque regem suum fecerunt.

 

1homunculus Männlein, Zwerg2magus Zauberer3nympha Nymphe, Fee4flûmen, flûminis n Fluss5ûsque ad bis auf6gladius Schwert7micâre funkeln

 

 

40T    Teile und herrsche!

Cäsar hatte das Heer der Treverer in der Schlacht besiegt. Nun sollten die Fürsten diese Niederlage anerkennen, indem sie zu Verhandlungen erschienen, die Cäsar einberufen hatte. Aber das taten sie nicht. Daraufhin zog Cäsar mit vier Legionen (etwa 20000 Fußsoldaten und 800 Reiter) in das Gebiet der Treverer. Er berichtet selbst darüber, wie die beiden wichtigsten Anführer des Stammes auf diese militärische Einschüchterung reagierten: Der eine akzeptierte die Niederlage und wurde zum Freund der Römer, der andere blieb ihr Feind.

 

In civitate Treverorum Indutiomarus et Cingetorix de

primo loco inter se contendebant.

Cingetorix, cum de adventu legionum et auxiliorum

cognovisset, ad Caesarem venit, ut egregiam fidem

ostenderet.

At Indutiomarus milites conscripsit, ut bellum iterum

pararet libertatemque gentis suae defenderet.

Alii principes civitatis adventu exercitus Romani territi

ex vicis et oppidis ad Caesarem venerunt, ut de suis rebus

cum eo agerent: „Venimus, ut amicitiam petamus fidemque

demonstremus. Nam tanta est fides nostra, ut libenter te

adeamus.“

Qua re adductus etiam Indutiomarus legatos ad Caesarem

mittit, ne ab omnibus deseratur. Haec verba a legatis

Caesari referuntur: „Plebs facile ab amicitia Romanorum

deficit, sed mea auctoritate regitur. Nam tanta est apud

plebem auctoritas mea, ut facile eos in officio retinere

possim. Equidem efficio, ut a licentia revocentur. Itaque

adhuc ad te non veni. Nam timeo, ne plebs Romanis

inimica sit et – cum libertatem gentis defendere velit –

novis rebus studeat. Mox in castra Romana veniam, ut

fidem meam cognoscas.“

Caesar, cum perfidiam1 Indutiomari perspiciat, tamen

bellum non parat; sed poscit, ut Indutiomarus cum centum

obsidibus ad se veniat.

 

1perfîdia heimtückisches Wesen

 

 

40Z    Cäsars größter Gegner muss kapitulieren: Ein Ereignis – zwei Berichte

Der Gallier Vercingetorix (Vercingetorîx, Vercingetorîgis) hatte einen Aufstand gegen Cäsar organisiert; die Aufständischen hatten große Erfolge, wurden aber schließlich in Alesia belagert und mussten aufgeben. Vorher hatte Vercingetorix eine Versammlung seiner Verbündeten einberufen, über die Cäsar Folgendes berichtet:

 

Vercingetorix consilium convocavit et sociis dixit: „Hoc

bellum non meâ causâ1 suscepi, sed ut libertatem communem

defenderem. Itaque nunc vobis concedo, ut me Romanis tradatis.“

Tum amici Vercingetorigis nuntios de hac re ad Caesarem

miserunt. Caesar imperat, ut arma tradantur et principes

producantur2. Ipse ante castra considit. Principes producuntur2,

Vercingetorix traditur, arma deponuntur.

 

Über 100 Jahre später berichtet der griechische Schriftsteller Plutarch – anders als Cäsar – nicht zuerst über die Rede des Vercingetorix; sondern er beschreibt gleich die Kapitulation:

 

Vercingetorix armis pulchris ornatus equum conscendit3

et per portas oppidi equitavit4. Caesar pro castris consedit.

Vercingetorix autem in equo sedens Caesarem circumibat5.

Tum de equo desiluit6, arma deposuit, ad pedes Caesaris

tacens consedit.

 

1meâ causâ aus persönlichen Motiven 2prôdûcere vorführen3cônscendere besteigen4equitâre reiten5circumîre umkreisen6dêsilîre (Perf. dêsiluî) herabspringen

 

 

41T    Welch ein großartiger Kaiser

Ein Festredner spricht bei einem öffentlichen Empfang in der Palastaula:

 

Huc convenimus, cives Coloniae Augustae Treverorum,

ut gratias agamus imperatori nostro pro beneficiis eius.

Quaero e vobis, num quis reprehendere possit res gestas

imperatoris nostri.

Conspicite hanc ipsam palatii aulam1 ingenti sumptu

perfectam, ut videatis, quantas divitias2 imperator nobis

praebuerit! Spectate illam regionem, in qua vivimus, ut

cognoscatis, quanta laetitia ab eo ipso nobis parata sit!

Te regente nemo inopia laborat; immo urbs omnibus

divitiis2 toto orbe terrarum paratis abundat3. Cives

artibus litterisque student, quia tu, imperator, provides,

ut curis liberi vitam agere possint. Tu, imperator, tuo

claro exemplo homines doces, quanta sit cura imperatoris

Romani, quanta sit fides Romana.

Nunc apertum est: Pace facta tota regione homines cum

otio vitam agunt. Omnis belli clamor abest, cum tu

flammas belli exstinxeris. Testes sunt copia frumenti

omniumque fructuum, quam mercatores flumine Mosella

vehunt, et villae pulchrae, quas homines tota regione

aedificant. Dubito, utrum copia fructuum an aedificia

pulchra maiori usui4 nobis sint. Quam praeclaram speciem

haec regio praebet! Neque enim barbari – nuntio adventus

imperatoris perterriti - Rhenum transire audebunt.

Tua igitur aetate, imperator, tuti vivimus! Tua cura urbs

nostra magis magisque elata est, tua laude gloria totius

rei publicae perpetua erit.

 

1palâtiî aula Palastaula2dîvitiae Pl. Reichtum3abundâre m. Abl. voll sein mit4mâior ûsus größerer Nutzen

 

 

41Z    Welch ein fürchterlicher Kaiser

Zwei Studenten haben die Rede des Festredners gehört. Bei ihrem Rhetoriklehrer, dem Rhetor, verfassen sie zur Übung ebenfalls Lobreden. Aber Schmähreden, in denen jemand kritisiert wird, gehören auch zum Unterrichtsprogramm; und außerdem hat der Rhetor ihnen beigebracht, jede Sache von zwei Seiten zu betrachten. Stellen wir uns vor, sie hätten zum Spaß die Lobrede auf den Kaiser ein wenig umformuliert!

 

Convenimus, cives coloniae Augustae Treverorum, ut

reprehendamus imperatorem nostrum.

Conspicite hanc ipsam palatii aulam1 ingenti sumptu ornatam,

ut cognoscatis, quantas opes a civibus paratas pro honore suo

imperator consumat.

Pauci cives tuti in oppidis viventes artibus litterisque student.

Plurimi agros colunt.

Spectate illam regionem, in qua vivimus: Castra militum toto

orbe terrarum conscriptorum plena sunt. Tu, imperator, exemplo

tuo homines doces, quae sit virtus Romana: bellum gerere.

Barbaris exercitus Romanos timentibus pax tamen deest. Tua

gloria militari tuti vivimus, sed hostes amicos facere non

potuisti. Vae2 civibus, si quando3 exercitus Romani vi hostium

victi erunt.

 

1palâtiî aula Palastaula2Vae! Wehe!3quandô einmal

 

 

42T    500 Jahre hinterlassen Spuren 

Um 470 nach Christus war das Rhein- und Moselgebiet als Ganzes militärisch nicht mehr in der Hand der Römer, sondern wurde von germanischen Stämmen, vor allem von den Franken, kontrolliert. Das römische Reich löste sich im Westen auf. Auch die Verhältnisse in Trier waren ganz unsicher: Wir wissen nicht genau, wie der fränkische Soldatenführer Arbogast, der in Trier residierte, politisch zum römischen Reich stand. Aber ein Brief, den der in Südgallien lebende Bischof Sidonius Apollinaris an ihn geschrieben hat, zeigt, dass Arbogast schon lange ein Freund der Römer gewesen sein muss, allerdings auf eine ganz besondere Weise.

 

Sidonius Arbogasto suo salutem dicit.

Amicus attulit epistulam tuam, quae mihi, cum legissem,

maximo gaudio erat. Pulchra est, cum veterum poetarum

dictis et grandium oratorum1 sententiis ornata sit. Repperi

enim sententias Vergilii, Terentii, Ciceronis. Tanta enim est

eloquentia2 tua, tantus est cultus, ut facile videam te iam

multos annos litteris studere. Sapis, ut cerno. Et cognosco

te parem esse illis ducibus antiquis, quorum dextera et

gladium et stilum3 capere solebat, ut virtutem suam et in

bello et in artibus ostenderent.

Barbari feri Rhenum et Mosellam oppugnantes villas,

vicos, oppida Romana circumveniunt. Isti sermonem

Romanorum neglegunt, cum tu gloriam linguae Latinae

conserves et vivam retineas. Furor iste barbarorum litteras

nescit, cum tu – barbara gente ipse natus4 – artes colas.

Cum potentia Romana vi et impetu istorum occiderit,

tamen per te omnes cognoscunt, quantopere5 homo

superet istas bestias, si litteris studet.

 

1ôrâtor, ôris Redner2êloquentia Beredsamtkeit3stilus Griffel (zum Schreiben auf Wachstafeln)4nâtus abstammend5quantopere wie sehr

 

 

42Z    Strenge oder lockere Erziehung

In T ist der Name des römischen Dichters Terenz gefallen; viele Menschen kannten offenbar seine Komödien. Diese wurden wegen der eleganten Sprache und ihrer großen Weisheit und Menschlichkeit jahrhundertelang in den Schulen Roms und später ganz Europas von den Schülern gelesen. Eine der Komödien – „Die Brüder“ – behandelt das Problem strenger und großzügiger Erziehung:

 

Demea mercator, pater severus1, duos filios adulescentes

habuit. Unum, Ctesiphontem2 nomine, ipse severe educabat3.

Alterum4, Aeschinem5 nomine, fratri suo tradidit, ut eum

educaret3. Frater eum vitam cum omni licentia agere sivit,

numquam reprehendit.

 

Und was kommt dabei heraus? Beide Söhne, nicht nur der locker er zogene Äschines, verwickeln sich in Liebesgeschichten. Ktesiphon hat sich auch noch in eine Musikerin verliebt – nicht gerade eine standesgemäße Verbindung! Äschines hilft dem streng erzogenen Bruder, sein Liebesglück zu finden. Wie reagiert der strenge Vater Demea?

 

Demea primo non intellegit Ctesiphontem, quem ipse severe

educaverat, puellam amare. Itaque maxima ira commotus

Aeschinem istum accusat. Sed cum Ctesiphontem quoque amore

incensum esse intellexerit, animus mutatur. Neque Aeschinem

neque Ctesiphontem reprehendit. Et Aeschinem et Ctesiphontem

amicas suas in matrimonium ducere6 sinit. Sed et filiorum

animus mutatur; denique severitatem7 patris laudant.

 

1sevêrus, a, um streng2Ctêsiphôn, ontis Ktesiphon3êducâre erziehen4alter der andere5Aeschinês, is Äschines6in mâtrimônium dûcere heiraten -7sevêritâs, âtis Strenge

 

 

VIII     prima lesen

 

Regensburg – Castra Regina

Cum Romani imperatore Marco Aurelio fines imperii ad

Danuvium1 flumen propagabant2, ibi castra fecerunt, ubi nunc

Regensburg est. Illo loco id flumen in Danubium flumen influit3,

quod urbi nomen dedit. Etiam hodie vestigia castrorum

antiquorum videri possunt. In vico parvo, qui est ad Danuvium

flumen, monumentum praeclarum est: Porta Praetoria4, per quam

milites temporibus antiquis in castra inierunt.

Monumentum demonstrat, quam magnos arcus5 Romani fecerint.

 

1Dânuvius Donau2prôpâgâre ausdehnen3înfluere münden4Porta Praetôria Porta Prätoria (Nordtor des Römerkastells Castra Regina)5arcus, arcûs Bogen

 

Weißenburg – Castra Biriciana

Extra urbem, quae Weißenburg appellatur, castra Romanorum

reperta6 sunt. Una e portis castrorum restituta est7. Nuper

homines viam novam aedificantes etiam thermas invenerunt,

quae nunc spectari possunt ut magnae thermae Romae.

Hominibus autem, qui nostris diebus Castra Biriciana petunt,

imprimis thesaurus8 placet, qui in museo9 urbis ostenditur.

Thesaurus egregias statuas10 deorum dearumque continet11.

 

6repertus, a, um: PPP zu reperîre – 7restituere wiederherstellen8thêsaurus Schatz9mûsêum: vgl. Fw.10statua: vgl. Fw.11continêre hier: enthalten

 

 

43T    Wer will schon nach Germanien?

Bevor sich Lucius nach dem Ende seines Militärdienstes in Augsburg (Augusta Vindelicorum) niederlässt, reist er noch nach Rom, um dort seine alte Mutter zu besuchen. Lucius sieht zuversichtlich in die Zukunft, da er jetzt endlich eine eigene Familie gründen kann; doch seine Mutter …

 

MATER: Utinam Romae maneres! Audivi consuetudinem

vitae Germanorum multum a moribus nostris differre.

LUCIUS: Sed inter Romanos vivam, quod multi veterani1

eo deducebantur! Praeterea Germani, qui ad flumen

Danubium habitant, humani sunt; nam saepe ad eos

mercatores veniunt.

MATER: Sed dic mihi: Quisnam Italia relicta Germaniam,

illam regionem asperam, peteret, nisi patria esset?

Non solum hieme tempestas ibi saeva est!

Vellem viveret pater tuus, ut mihi adesset! Sed – me tacere

oportet, quod femina sum.

LUCIUS: Quidquid tibi venit in mentem, dicas! At mea

quoque verba audias! Non dubito, quin hac in regione

vitam bonam vivere possim – prope dicam ibi bonos

mores plus valere quam alibi bonas leges.

MATER: Dei omnia bona tibi dent! – Sed audi: A mercatore

quodam audivi Germanos Solem et Vulcanum et Lunam

deos habere, de reliquis autem deis immortalibus nihil

cognovisse.

LUCIUS: Utinam ne istum mercatorem convenisses! Equidem

in libro quodam legi Germanos Mercurium colere …

MATER: … et interea ego audivi Germanos huic deo caedere

et immolare2 homines! – Mi fili3: Ubi isti barbari vivunt,

ibi tu, vir vere Romanus, uxorem bonam invenire vis?!

LUCIUS: Feminae apud Germanos magno in honore sunt:

Aliquid sancti in eis esse putant neque consilia earum

neglegunt. – At nihil iam dicamus ira incensi! Certe vitam

liberam bonamque in Germania agam!

MATER: Hoc dei bene vertant!

 

1veterânus ehemaliger Soldat, Veteran2immolâre opfern3mî fîliî: Vokativ zu meus filius

 

 

43Z    Jägerlatein

Besucher aus Rom, die nach Germanien kamen, hatten manchmal sehr merkwürdige Vorstellungen über dieses Land. Ein Beispiel dafür liefert die folgende Geschichte von Lucius, der vor seinem Umzug nach Augsburg seinen bereits in Germanien lebenden Freund Markus besucht, um dort Tiere zu jagen:

 

Nocte Lucius et Marcus armati in silvam eunt. Ibi Marcus magna

voce narrat: „Audivi in hac silva multa genera bestiarum vivere,

quae maxime differunt a ceteris! Utinam unam solam caperem!“

Lucius varios strepitus1 audiens dicit: „Utinam tacuisses! Nunc

omnes bestiae nos in silva esse senserunt!“

MARCUS: „Nuper eo ipso loco vidi duas alces2, quae sunt bestiae

mira magnitudine, mira forma3, mira …!“

LUCIUS: „Tace! Bestiam venire audio!“

MARCUS: „Veni! Post arbores bestias exspectemus! Nam alces ad

arbores se applicabunt4 atque ibi dormient5. Tum nos succidemus6

arbores …“

LUCIUS (ridens): „… et alces cadent et nos capiemus alces, quia

surgere non possunt!?! Quisnam fabulas eiusmodi credit? –

Equidem statim domum ibo. Utinam ne in Germaniam venissem!“

Prima luce Lucius rursus in silvam redit et amicum invenit post

arborem dormientem …

 

1strepitus, ûs Geräusch2alcês, alcis f Elch3fôrma Gestalt4applicâre anlehnen5dormîre schlafen6succîdere fällen

 

 

44T    Die Seherin Veleda

Die germanische Seherin Veleda hatte beim Aufstand des Germanenstammes der Bataver (69/70 n. Chr.) einen vernichtenden Schlag gegen die römischen Legionen richtig vorhergesagt. Das Wort einer Seherin galt als Offenbarung der Götter. Selbst bei den Römern stand Veleda in hohem Ansehen, sodass sie später als Schlichterin bei Spannungen zwischen germanischen Völkern und Rom eintrat. Im Folgenden stellt sich die Seherin vor:

 

Veleda appellor mihique datum est res futuras videre.

Equidem, cum de rebus futuris interrogor, spero me res

secundas visuram esse; nam res adversas providere haud

mihi placet. Itaque illa facultas1 natura mihi data saepe

gravis est.

Exemplum proferam: Miles in pugnam iturus de proelii

exitu requirit. Qui si audit: „E vita excessurus es!“, aut

tristis aut ira incensus abit. Sin autem2 dico: „Video te

incolumem rediturum esse!“, ille se postea praemium mihi

daturum promittit et postero die animo laeto et forti se

hostibus obicit.

Germani, cum nuper contra Romanos pugnarent, me

consulturi venerunt. Inde auctoritas mea multo aucta est:

Providi enim Germanos rem bene gesturos esse et dixi eos

– quod tum incredibile erat – legiones Romanas victuros

esse. Profecto id, quod dixeram, evenit. Ex illo tempore

multi Germani me etiam deam esse putant.

Sed – ut supra memoravi – vita mea etiam dura est: Nec

cum propinquis nec cum amicis habito; sola vivo in turri

quadam. Praeterea: Ut cultus augeatur, homines neque

cellam meam adire neque me ipsam appellare debent.

Itaque ii, qui auxilium petunt, aliquem e propinquis meis

deligunt et ad me mittunt, ut ille responsa3 et consilia

deorum a me accipiat.

At bono animo sum: Nunc Germani me magni aestimant …

… et clare video brevi etiam Romanos me culturos esse.

 

1facultâs Fähigkeit, Fertigkeit2sîn autem wenn aber3respônsum: hier Subst.

 

 

44Z    Verhandlungen an der Stadtmauer

Köln am Rhein, 69 n. Chr.: Einige umliegende Germanenstämme rufen zusammen mit benachbarten Galliern zum Aufstand gegen die Römer auf. Dazu schicken die Aufrührer auch in die Stadt Köln Gesandte, um die dort ansässigen Germanen, die Ubier, zu überreden, am Aufstand gegen die Römer teilzunehmen:

 

„Cognovimus vos quoque liberos inter liberos vivere velle.

Romani autem flumina ac terram claudunt, ut nos a colloquiis

congressibusque1 prohibeant. Itaque amicitiae nostrae causa

nunc magna atque crudelia facere debetis: Promittite vos omnes

Romanos, qui vivunt in finibus vestris, interfecturos. Liceat nobis

vobisque – ut licebat maioribus nostris – in terra nostra vivere!“

Ubii autem de rebus futuris metuentes nesciebant, utrum consilia

acciperent an repellerent.

Deinde his verbis responderunt: „Una cum vobis ceterisque

Germanis, propinquis nostris, vivere volumus. Sed promittere non

volumus nos interfecturos esse parentes, fratres, liberos nostros.

Nam Romanis quoque, qui huc deducti sunt et nobiscum interea

sanguinem miscuerunt2, haec quasi patria est.“

 

1colloquia congressûsque Unterhaltungen und Zusammenkünfte2miscêre vermischen

 

 

45T    Endstation Limes

Stellen wir uns vor, wir säßen zur Regierungszeit des Kaisers Domitian in einer römischen Kneipe und hörten dem Gespräch zweier Männer zu: Du wirst schnell her-ausfinden, welche Haltung die beiden gegen über dem umstrittenen Herrscher haben:

 

– Accepistine nuntium recentem? Victoriam claram de

Germanis peperit imperator noster Dominus et Deus

Domitianus.

– Mmh. Audivi eum vulgo „Germanicum“ nominari.

– Ita est, hercule! Hoc nomine res gestae imperatoris

laudantur. Germani enim auctoritati eius parent. Spero

eum mox cum militibus Romam venturum. Tum triumphus

fiet, in quo imperator praedam nobis ostendet; captivos in

servitutem ducet.

– Fiat, ut dicis. Non dubito, quin milites Romani in acie

fortiter contra Germanos pugnaverint; sed incertum est,

vicerintne illos re vera.

– Quid? An nescis, quae imperatore auctore ad Rhenum

facta sint? Castra ubique1 posita sunt. Domitianus multas

munitiones fieri iussit. Barbaros vicit. Isti bellum imperio

Romano inferre non audebunt. Omnibus rebus imperator

providet.

– Sed cur aedificantur turres et castra? Cur fines imperii

munitionibus teguntur? Quae quidem ostendunt Germanos

subiectos non esse. Equidem memoria teneo Arminium2

Varo3 eiusque legionibus in saltu Teutoburgiensi4 insidias

paravisse exercitumque Romanum caede maxima

exstinxisse. Domitianus, ille imperator superbus, nomen

„Germanicum“ vindicat.

Tertius vir accessit.

– Meâ quidem sententiâ nihil ad salutem imperii pertinet,

sintne victi Germani an non. Milites potius provideant,

ut fines imperii bene defendantur! Haec erat voluntas

imperatoris Augusti post illum diem atrum, quo Varus

cladem5 gravem accepit.

 

1ubîque überall2Arminius germanischer Feldherr, der den Römern 9 n. Chr. eine vernichtende Niederlage beibrachte3Vârus römischer Feldherr, Gegner des Arminius4saltus Teutoburgiênsis Teutoburger Wald 5clâdês, is Niederlage

 

 

45Z    Handel am Limes

Markus lebt in Germanien in einem Dorf direkt neben einem Limeskastell zusammen mit seiner Mutter und seinem Vater. Seine Mutter ist eine Germanin, sein Vater römischer Soldat, der seit ein paar Jahren im Limeskastell Dienst tut. Markus und seine Mutter haben sich heute zusammen mit anderen Frauen und Jugendlichen auf den Weg zu einem bewachten Tor im römischen Grenzwall gemacht, wo der Vater auf Wachtposten steht:

 

Ad portam mercatores Romani adsunt. Qui – Mogontiaco1

venientes – Germaniam petunt. Eorum carri2 unguentorum3,

vini aliarumque rerum pleni sunt: Unus e mercatoribus Marcum

interrogat, velitne secum ad Germanos commeare4. Aliis

mercatoribus ridentibus ille se una cum eis iturum negat.

Subito unus e militibus Romanis e turri clamat. Nonnullis

rogantibus, quid fiat, ille se turbam Germanorum conspexisse

nuntiat. Hac re nuntiata Marcus patrem interrogat, sintne hostes.

Sed Germanos accedentes agricolas5 esse videt. Qui saepe ad hanc

portam limitis6 veniunt.

Mater Marci et aliae uxores militum Romanorum e Germanis

quaerunt, quid vendant. Unus e Germanis cum mulieribus de

pretio anseris7 agit Latina lingua. Magnus clamor fit. Sed mater

Marci – Germana de gente nata8 – Germana lingua cum illo

agit. Itaque bono pretio anserem7 emit. Marcus verba matris cum

agricola agentis non intellegit. Sed matrem hunc anserem

emisse gaudet; postea apud alios de matre gloriatur9.

 

1Môgontiâcô aus Mainz2carrus Karren3unguentum Salbe4commeâre eine Handelsreise unternehmen 5agricola Bauer6lîmes, itis Grenze7ânser, eris m Gans8nâtus (dê m. Abl.) abstammend (von) 9glôriâtur dê m. Abl. er prahlt mit

 

 

46T    Es geht nicht ohne Latein

In einem dieser Klöster sitzt als wirklich guter Lateinkenner der Mönch Berengar noch in tiefer Nacht am Schreibpult und arbeitet an einer Zusammenfassung von Karls Brief. Gleich zu Beginn seiner Arbeit wird Berengar klar, dass Karl mit seinem neuesten Schreiben ausgerechnet die Situation des Lateinischen an den Klosterschulen kritisiert. Persönlich getroffen und verbittert kommentiert er hierauf beim weiteren Schreiben die Worte Karls, wobei er diesen direkt anredet:

 

„Cum his annis a quibusdam monasteriis1 scripta nobis

mitterentur, cognovimus multis in scriptis sermones

incultos2.“

– Dicis „incultos“? Totum diem diligenter scribo. Scribendo

tempus meum consumo. In scribendo tantum bene vivo.

Nemo tam peritus3 scribendi est quam ego. Quis ergo

incultus?

„Praeterea bene novimus errores verborum periculosos4

esse; sed ii errores non tam periculosi sunt quam errores

sensuum!“

– Num putas me scribere tantum posse? Num dubitas, quin

etiam sensus verborum sanctorum comprehendam? Gratias

tibi ago. Equidem scio tales errores verborum et sensuum

non tam periculosos esse quam errores regum.

„Quamobrem vos monemus: Non modo curae sit vobis

litterarum studium, sed etiam tam cupidi discendi sitis,

ut mysteria5 divinae scripturae6 recte perspiciatis!“

– Perspicere? Prius de mente mea dubitavisti – et nunc

contendis me idoneum esse ad perspiciendum!? Minime!

Nihil aliud nisi homo indignus sum. Libellos legere et

recitare et scribere satis mihi est.

„Nunc viri idonei ad hoc opus deligantur! Illi et voluntatem

discendi et cupiditatem alios instruendi habeant …“

– Ah7, tandem intellego! Volo! Quid aliud? Cupidus sum.

Quodcumque praecipis – equidem sine mora ad

instruendum paratus sum. At – dum haec lego, hora abit:

Statim multos alios artem bene scribendi docebo. Interim

alius haec scribendo delectetur!

Vale!

 

1monastêrium Kloster2incultus, a, um ohne Bildung3perîtus m. Gen. erfahren in4perîculôsus: Adj. zu perîculum – 5mystêrium Geheimnis6scrîptûra Schrift7âh aha!

 

 

46Z    Schreibregeln für Mönche

Nachdem unser Mönch sich gut ausgeruht hat, möchte er nun möglichst bald die Anregungen Karls, die du aus T kennst, in die Tat umsetzen. So verfasst er für seine zukünftigen Schüler ein paar – nicht immer ernst gemeinte – Leitsätze für ‘gutes Schreiben’, die er als ständige Erinnerung an die Wand des Schreibsaals hängen möchte.

 

I. Difficilem et duram scribendi artem discimus,

id est: Diligenter omnia scribemus. Scribendo

semper delectabimur!

II. A somno prohibiti artem bene scribendi

perdimus. Ergo: Nocte in cellis nostris dormiemus1

(non bibemus), ut die bene scribamus!

III. Virtutes nostrae in scribendo videbuntur.

IV. Non statim, si quid nos turbet, libros deponamus!

Omnes turbationes2 vincat cupiditas scribendi:

Ad scribendum nati3 sumus!

V. Celeriter scribendo non fit, ut bene scribatur,

sed bene scribendo fit, ut celeriter scribatur.

VI. Tempus Dei verba scribendi nobis

numquam desit!

 

1dormîre schlafen2turbâtiô, ônis: Subst. zu turbâre – 3nâtus, a, um geboren

 

 

47T    Typisch germanisch?

Um die Mitte des 15. Jahrhunderts entdeckte man im Kloster Hersfeld die Schrift „Germania“ des Geschichtsschreibers Tacitus (um 100 n. Chr.) wieder. Ohne auf die zeitliche Distanz zu achten, bezogen die Gelehrten des 15. Jahrhunderts die Beschreibung der Volksstämme des alten Germanien auf ihre eigene Zeit. In der folgenden Geschichte treffen wir kurz nach dieser Wiederentdeckung der „Germania“ einen deutschen Klosterschüler namens Conradus und den aus Italien stammenden Mauricius in einer regen Auseinandersetzung über die soeben von ihnen gelesenen Informationen:

 

MAURICIUS: Legistine omnibus Germanis corpora magna

esse? Si res ita se habet, quaero, cur tu tam parvus sis.

CONRADUS: Verba eiusmodi dicens mihi persuades te

stultum et ignarum esse: Tot annis praeteritis me

Germanum antiquum esse putas! – Si res a Tacito editas

mecum comparare pergis, tibi ostendam, quemadmodum

nos, homines parvi, …

MAURICIUS: Desine adeo clamare! Interea cognovi, cur vos

non verbis, sed viribus semper certare1 cupiatis: Tacitus

scripsit corpora Germanorum ad bellum tantum valere …

CONRADUS: Tace!

MAURICIUS: … et vos oculos crudeles habere. Profecto –

forte me talibus oculis spectas, quasi hostes simus. Vos

Germani semper parati estis ad …

CONRADUS: Quid? Ad laborandum?! Verum dicturus es.

Mecum veni in bibliothecam2; nam – ut opinio mea est –

diversos libros de factis et moribus Germanorum

compositos legere debemus, praesertim cum credere non

possim vitam Germanorum solum e pugnis constitisse.

Etiam Tacitus dixit Germanos pudorem magni aestimavisse

et …

MAURICIUS: … et liberos eorum in omni domo nudos atque

sordidos3 vivere.

CONRADUS: Talibus verbis a te dictis nunc haec tantum

intellego: Tu durus et iniquus et invidiae plenus es!

Abi potius, Maurici, aliter Germanus quidam pudorem

suam omittet et odio incensus hostem Romanum doloribus

maximis afficiet!

 

1certâre (wett)streiten2bibliothêca Bibliothek3sordidus schmutzig

 

 

47Z    Dumm gelaufen

Der Mönch Philipp von Ferrara, der im Auftrag seines Ordens viel herumkam und interessante Beobachtungen über die Verschiedenheit der Nationen machte, verfasste zu Beginn des 14. Jahrhunderts folgende Geschichte:

 

Quodam tempore duo Lombardi1 forte una cum Teutonico2 iter

facientes dixerunt:

„Para, amice, nobis cenam bonam! Nam – Teutonicis semper bene

viventibus – tu optime talia facere potes.“

Magna anguilla3 a Teutonico empta Lombardi diu consulebant,

quemadmodum socium fallere possent – habere enim voluerunt

partem optimam anguillae.

Igitur alter4 Lombardus sine pudore dixit: ,,Domine, caput

anguillae edere5 nolo, quia nuper os6 eius paene me interfecit.“

Sine mora alter dixit: „Equidem caudam7 edere nolo, quia nuper

edi caudam non bene paratam et subito in gravem morbum

cecidi.“

Paulatim Teutonicus eos dolo se fallere velle intellexit: „Certe“,

inquit, „nolo vos tanta pericula vitae subire. Ergo: Hic, qui non

capit caudam, capiat caput et ille, qui non capit caput, accipiat

caudam. Hinc ego, simplex8 et indignus Teutonicus, habebo

reliquam partem anguillae.“

 

1Lombardus lombardisch, Lombarde (Norditaliener) – 2Teutonicus germanisch, Germane 3anguîlla Aal4alter – alter der eine – der andere5edere (Perf. êdî) essen6os, ossis Knochen7cauda Schwanz8simplex einfach

 

 

IX prima lesen: Zu Hause bei einem Streber

Petrus (P) will seinen Schulkameraden Iodocus (I) besuchen; ungeduldig klopft er an die Tür, damit ihm endlich der Diener Mida (M) öffnet …

 

P: Heus1, heus, serve! Cur nemo portam aperit?

M: (aperit portam) O Petre, quid affers?

P: Me ipsum.

M: Ergo rem haud magni pretii huc attulisti.

P: At magno constiti patri meo. – Adestne Iodocus?

M: Incertus sum, sed intus videbo.

P: Potius roga eum, velitne nunc adesse!

I: (subito exiens) Nolo. – Tibi autem adero.

P: Puto te vitam cochleae2 agere.

I: Quare?

P: Quia numquam e domo tua prorepis3.

I: Foras ire nolo. Ibi mihi nihil est negotii.

P: At hodie caelum serenum4 est. Mecum foras veni!

Ego tibi locum ostendam, quem sedem Musarum5 putabis.

I: Magna promittis; at ego hic manebo.

P: Nimium libris studes. Nimio studio macresces6.

I: Studio macrescere malo7 quam amore.

P: At non vivimus, ut studeamus, sed studemus, ut iucunde

vivamus.

 

1heus he2cochlea Schnecke3prô-rêpere hervorkriechen4serênus, a, um heiter5Mûsae, ârum die Musen6macrêscere mager werden7mâlô ich will lieber

 

 

Mut zur Lücke?

Sylvius (S) trifft auf dem Schulweg Ioannes (I).

 

S: Cur adeo curris, Ioannes?

I: Quia, nisi adero in tempore, actum erit1 de pelle2 mea.

S: Ex hac quidem parte nihil est periculi. Specta horologium3!

I: Ego vix habeo fidem horologiis. Neque enim semper tempus

recte indicant.

S: At mihi fidem habe!

I: Concedo. Sed est aliud, quare timeam. Hesternam4 lectionem5

e memoria dicere debemus. Timeo, ne id non possim.

S: Commune periculum narras. Nam et ipse hanc lectionem vix

satis memoria teneo.

I: Et novisti praeceptorem6 saevum esse. Non magis parcit nostris

natibus7, quam si corium esset bubulum8.

S: Iste autem non aderit in ludo.

I: Quem igitur vicarium9 constituit?

S: Cornelium.

I: Cornelium? Vae10 nostris natibus! Istum magis timeo quam

praeceptorem ipsum. Cavere debemus. Videamus, ne cadamus

in illius tyranni11 manus!

S: Dicamus lectionem, altero12 recitante, altero librum spectante.

I: Bene.

S: Hoc modo metum depones. Nam metus te a discendo prohibet.

I: Certe deponerem metum, nisi adesset periculum.

S: Hoc credo. Sed non agitur de capite, sed de parte diversa.

 

1actum est dê m. Abl. es ist geschehen um 2pellis, is f Fell3hôrologium Uhr4hesternus gestrig, von gestern5lêctiô, ônis f Lektion6praeceptor, ôris Lehrer7natês, ium Pl. Gesäß, Hintern8corium bûbulum Rindshaut9vicârius Stellvertreter10vae wehe11tyrannus: vgl. Fw.12alter … alter der eine … der andere (von zweien)

 

 

48T    Die Römer verstehen die Juden nicht

Während der Aufstand gegen die Römer für die Juden tragisch endet, wird in Rom gefeiert. Als sichtbares Zeichen des Sieges soll im Senat der Beschluss gefasst werden, einen Triumphbogen für den erfolgreichen Feldherrn Titus, einen Sohn des regierenden Kaisers Vespasian (Vespasiânus) zu errichten. Hierzu hält ein Redner im Senat die folgende Rede:

 

Oro vos, patres conscripti: Tito, filio divi Vespasiani, a

senatu populoque Romano arcus1 aedificetur! Quis enim

credat umquam meliorem2 imperatorem fuisse? Nisi Titus

exercitui nostro praefuisset, Iudaeos non vicissemus. Et

quale bellum fuit – bellum adversus illam gentem populo

Romano inimicam!

Quare autem isti nos oderunt? Haec breviter vobis dicam:

Causa est religio eorum. Nemo vestrum crediderit, qualis

ista sit. Etiam mihi mira videtur ista religio; tamen ne

credideritis verba mea ficta esse!

Omnia sunt apud Iudaeos profana3, quae apud nos sacra,

omnia apud istam gentem permissa, quae nobis prohibita4.

Edunt5 alia ac nos, bibunt alia, vivunt aliter, temperant

ab alienis hominibus, omnino latere volunt. Quod autem

summum est: Iudaei in unum deum solum credunt, quem

creatorem6 terrae et caeli vocant; inter eos constat huic

deo nullam formam esse.

Quid addam? Utinam nunc recte iudicetis de religione

eorum! Mihi quidem persuasum est: Bene fecit Titus,

lumen imperii nostri, quod hanc gentem vicit. Itaque Titum

magno honore afficiamus! Nam filius Vespasiani dignus

est arcu magno et pulchro.

 

1arcus, ûs Triumphbogen2melior, ôris besser3profânus, a, um gewöhnlich4prohibitus, a, um verboten5edere, ôris Schöpfer 6creâtor, ôris Schöpfer

 

 

48Z    Der Gott Israels spricht

Ein besonders wichtiges Ereignis der jüdischen Geschichte ist der Auszug der Israeliten aus Ägypten unter Führung des Moses im 13. Jh. v. Chr.

 

Moses, quamquam erat homo ex gente Iudaeorum, multos annos

in aedibus Pharaonis1, regis Aegyptiorum2, vixit. Cum autem

intellexisset gentem suam ab Aegyptiis graviter vexari3 et

Pharaonem esse regem crudelem, sibi ipsi dixit: „Utinam ne

gens mea tam graviter vexaretur. Pharao nostra miseria adeo

delectatur, ut preces usui non sint. Itaque Iudaei ex Aegypto

effugiant! Sed quo modo id faciant? Opus est homine magna

virtute, qui Iudaeos regat. Quis autem dubitet hunc laborem esse

difficilem? Egone ipse hunc laborem subeam? Sed vis mea parva

est. Utinam deus noster mihi signum det!“

Ut signum cernat, Moses in desertum4 it. Ibi videt fruticem5,

qui igne captus est, sed flammis non consumitur. Subito audit

vocem de caelo talia dicentem: „Ne timueris, Moses! Vidi inopiam

populi mei, qui est in Aegypto, et gemitum audivi et de caelo

descendi, ut Iudaeos liberarem. Nunc adsum et te in Aegyptum

mitto. Tu sis princeps populi et educas Iudeaos ex Aegypto!“

 

1Pharaô, Pharaônis Pharao2Aegyptius Ägypter3vexâre quälen4dêsertum Wüste5frutex, icis m Busch

 

 

49T    Gesprächsthema Christentum

Das folgende Gespräch zwischen dem Christen Minucius und seiner Bekannten Passua zeigt, wie sich in Karthago um 200 n. Chr. die Diskussion über die neue Religion abgespielt haben könnte:

 

MINUCIUS: Salve, Passua.

PASSUA: Salve et tu, Minuci. Quo is?

MINUCIUS: Ad forum, ut libellum nuper compositum emam.

Audivi enim Tertullianum1, hominem nostra in urbe

natum2, exegisse opus Latine conscriptum, quo fidem

Christianorum adversus opiniones veteris religionis

defendit. Usque ad hunc diem mihi non erat tempus huius

libri legendi. Tune iam legisti hunc libellum?

PASSUA: Non legi, quoniam mihi quoque tempus deest ad

legendum. Sed cur hunc librum legendum putas? Cur

tantum studium? Num tu unus ex istis Christianis es?

MINUCIUS: Sane Christianus sum et libro Tertulliani

legendo melius3 noscere volo, quo modo fides Christiana

argumentis4 confirmari possit.

PASSUA: Adhuc pauca comperi de ista nova religione;

conscia enim fidei Christianae non sum. Dic mihi, quaeso:

Cur in deum Christianorum credis, cuius filius ab

hominibus interfectus est? Cur fidem Christianam veteri

nostrae religioni praefers? Mihi notum est Christianos neque

aras neque simulacra habere ad deos colendos.

Solum in unum deum credunt; quidam etiam dicunt eos

liberis edendis5 se alere.

MINUCIUS: Aio id, quod ultimum dixisti, omnino falsum

esse. Christianis etiam caedes animalium res nefaria est.

Profecto simulacra non habent. Cur enim simulacra colant,

cum hominem ipsum imaginem dei esse credant? Praedico

deum nostrum, qui etiam peccantes diligit, non simulacris,

sed operibus suis nosci.

 

1Tertulliânus Tertullian2nâtus, a, um geboren3melius Adv. genauer4argumentum Argument5edere verzehren

 

 

49Z    Auf der Suche nach dem heiligen Kreuz

Wegen der vorangegangenen, oft sehr grausamen Behandlung der Christen treten die Vertreter der siegreichen neuen Religion zunächst auch aggressiv gegen die anderen Religionen auf. Das zeigt unter anderem die Geschichte, in der erzählt wird, wie Helena, die Mutter des Kaisers Konstantin (Cônstantînus), das heilige Kreuz in Jerusalem (Hierosolyma, Hierosolymôrum n) finden will. Berichtet wird sie vom Lehrer des Augustinus, dem Kirchenvater Ambrosius von Mailand:

 

Constantinus imperator Helenam, matrem suam, Hierosolyma

misit ad reperiendam eam crucem1, in qua Iesus Christus

crucifixus erat2. Helena cupiditate crucis reperiendae permota

omnes sacerdotes Iudaeorum arcessivit, ut comperiret, quo loco

crux sacra esset. Sacerdotes autem se numquam hunc locum

prodituros3 promiserant; nam hanc crucem potentiam religionis

suae exstincturam credebant. Cum sacerdotes convenissent et

Helena quaesivisset, quo loco Iesus crucifixus esset, hunc locum

ignotum esse dixerunt. Tum Helena breviter respondit:

„Si tacetis, occidemini. In cruce reperienda omnia temptabo,

etsi odium Iudaeorum subeam.“ His verbis perterriti Iudam,

principem eorum, oraverunt, ut Helenae locum ostenderet. Cum

Iudas negaret, Helena ei dixit: „Si non pares, nihil iam cibi tibi

afferetur.“ Primo Iudas parere noluit, denique fame4 coactus fecit,

quod Helena imperaverat. Sed eo loco, quem Iudas ostendit, tres

cruces repertae sunt.

Nunc Helena cruces singulas homini cuidam mortuo5 imposuit.

Crucibus imponendis cognovit, quae esset crux vera. Nam haec

erat tanta vi, ut illum hominem mortuum vivum reddere posset.

 

1crux, crucis f Kreuz2crucifîxus gekreuzigt3prôdere, prôdidî, prôditum verraten4famês, is f Hunger5mortuus tot

 

 

50T    Christen auf dem Kaiserthron

Der große Kirchenlehrer Augustinus (354–430 n. Chr.) diskutiert mit seinem Schüler Orosius die Frage, welche Bedeutung das Christentum für das Glück der römischen Kaiser hat:

 

OROSIUS: Cur imperatores Christiani felices vocandi sunt?

AUGUSTINUS: Christiani imperatores non propterea1 felices

vocandi sunt, quod vel diu rexerunt vel hostes imperii

vicerunt vel inimicos cives opprimere potuerunt. Namque

omnes fere imperatores, qui daemones2 colebant, haec

commoda acceperunt.

Ut felices vocari possint, imperatoribus non modo iuste

imperandum est, sed etiam humanitas3 diligenter servanda

est. Imprimis autem iis deus noster colendus est – deus, qui

omnibus hominibus et metuendus et amandus est. Verbis

eius nobis semper parendum est.

OROSIUS: Et cur deus noster Constantinum fecit primum

imperatorem Christianum?

AUGUSTINUS: Ea ratione id fecit, ut Christiani viderent etiam

imperatorem, qui daemones non coleret, regere posse

totum orbem Romanum. Eadem de causa Constantinus

triginta fere annos rexit, prospexit universo imperio

sicut pater, avertit perniciem, reppulit quamvis multos

hostes. Non modo in gerendis bellis, sed etiam in

opprimendis iniuriis Constantinus prorsus felix fuit.

Sic anima eius post vitam longam placida et beata

corpus reliquit, et filii Constantini a patre imperium

optime institutum receperunt.

OROSIUS: Manifestum est imperatores felices his indiciis

cognoscendos esse.

 

1proptereâ deswegen2daemôn, onis Dämon (heidnischer Gott)3hûmânitâs: zu hûmânus

 

 

50Z    Fluch über Nero

Unmittelbar nachdem Kaiser Konstantin im Jahr 313 n. Chr. die Ausübung des christlichen Kultes für das ganze römische Reich erlaubt hat, verfasst der Kirchenschriftsteller Laktanz eine harte Abrechnung mit den Kaisern, die die Christen verfolgt haben. Er beschreibt, wie diese Kaiser auf z. T. schreckliche Weise zu Tode kamen. Als erster Christenverfolger wird Nero (Nerô, Nerônis) erwähnt:

 

Nerone imperatore Petrus Romam venit. Hic miraculis1 efficiendis

multos homines ad fidem Christianam convertit.

Nero autem, cum comperiret non modo Romae, sed multis

in oppidis numerum Christianorum crescere, hanc fidem

exstinguendam esse censuit; itaque Petrus crucifixus2, Paulus

gladio interfectus est.

Postremo deus noster, cum inopiam populi sui videret, Neronem

poena gravi afficiendum esse censuit: Hostibus saevis eum dedidit

ad necandum et effecit, ut iste homo ferus nullo loco terrarum

videri posset; nam omnis memoria huius bestiae crudelis tollenda

erat.

 

1mîrâculum Wunder2crucifigere kreuzigen

 

 

51T    Erlösung durch Isis

In einem berühmten antiken Roman mit dem Titel „Der Goldene Esel“ werden die Erlebnisse eines Mannes namens Lucius erzählt, der über die Macht der Isis gespottet hat und zur Strafe in einen Esel verwandelt worden ist. Als es ihm nach vielen Abenteuern gelingt, seine menschliche Gestalt wieder zu erlangen, lässt sich Lucius voller Dankbarkeit in den Kult der Göttin einweihen.

 

Tum Lucius decrevit sibi ad templum Isidis manendum

esse. Dum ibi moratur, aedem magna cum voluptate

intrabat, ut simulacrum deae miraretur. Sed post

decem dies dea eum hortata est, ut in patriam rediret.

Priusquam autem abiit, templum iterum intravit; cum

deam praesentem esse sentiret, ante simulacrum eius sic

locutus est:

„Tu, sacra et perpetua sospitatrix1 humani generis, dulcem

amorem matris das multis milibus hominum. Te etiam

superi colunt, tibi parent inferi, tu moves orbem, tu regis

terram et Tartarum2, tibi serviunt animalia. Tua potestate

omnia fiunt salva, in manibus tuis posita est tota vita

humana; te duce nascimur, vivimus, morimur. Tibi gratiam

tribuimus.

At ego vereor, ne verbis utar, quae tua potentia non sint

digna. Itaque nunc tacebo. Sed memoriam numinis tui

intra pectus meum semper servabo; numquam mysteria3

in lucem proferam. Tuere me in futurum4, ut iam prius me

tuebaris.“

His verbis dictis etiam Mithrae5, custodi templi, gratias

egit; tunc e templo egressus est. Proximo die navem

conduxit, ut in Italiam proficisceretur.

 

1sôspitâtrîx, îcis f Helferin2Tartarus Unterwelt, Hölle3mystêrium Geheimnis4in futûrum in Zukunft5Mithrâs, Mithrae Mithras

 

 

51Z    Asklepios heilt auch die Augen

Wie intensiv die Hingabe an einen Gott bei einem Menschen sein kann, zeigt die Erzählung von Aelius, der im Heiligtum des griechischen Heilgottes Asklepios (lat. Aesculâpius) in Epidauros von einer schmerzhaften Augenentzündung geheilt werden will. Zu diesem Zweck haben die Priester ihn aufgefordert, im Tempel des Gottes zu schlafen und darauf zu achten, was er träumen werde. Was daraufhin mit ihm geschah, berichtet Aelius im folgenden Text:

 

Cum prope aditum aedis iacerem, vidi haec: Inter multos homines

sto. Qui deum obsecrant, ut ad eos veniat. Totum vulgus magnis

vocibus Aesculapium appellat summum deum, dominum omnium

hominum. Etiam me hortantur, ut deum vocem. Quod facio.

Cum autem Aesculapium adesse sentiam, eum oculis meis videre

cupio. Mente turbata diu exspecto. Haud scio, utrum dormiam1 an

vigilem2; sudo3, lacrimae cadunt ex oculis; vereor, ne moriar.

Tum experrectus sum4.

Statim sacerdotem Aesculapii vocavi, ut cum eo de rebus a me

visis loquerer. Qui dixit etiam proxima nocte mihi in templo

iacendum esse, cum finem somnii5 nondum vidissem. Ergo iterum

in templum Aesculapii ii. Nunc autem nihil in somno vidi, sed

vocem audivi, quae dixit haec: „Tu fidem tuam in Aesculapium

demonstravisti et supplex potestatem eius veritus es; itaque te

morbo liberabo.“ Paulo post dolor abiit, tandem salvis oculis e

templo egressus sum.

 

1dormîre schlafen2vigilâre wach sein3sûdâre schwitzen4expergîscî, experrêctus sum aufwachen5somnium Traum

 

 

52T    Neue Herausforderungen für die Christen

Im Abendland wird der Verlust Nordafrikas und Spaniens an die Muslime (damals als Sarazenen bezeichnet) heftig beklagt. Vor allem in Predigten geht es nicht selten darum, dass diese Gebiete nicht mehr christlich sind, und es wird nach Erklärungen gesucht. Auch über Rückeroberungen denkt man nach. Die folgende Rede eines christlichen Bischofs zeigt solche Gedanken:

 

Audite, fratres in Christo: Saeculo nostro deus iste

Saracenorum verendus est multis hominibus, qui prius in

deum nostrum, deum unum et verum, crediderunt. Nam

Saraceni non modo gentes nationesque Africae, sed etiam

Hispaniae vicerunt. Ergo, fratres, nobis querendum est!

Simul quaerendum est, cur deus noster id permiserit. Est –

ut opinor – nostra culpa, nostra magna culpa. Nos enim

Christiani – verba dei nostri non iam verentes – nimium

peccabamus. Qua de causa deus noster, iudex magnus, –

utens Saracenis – in nos vindicat; qua de causa iure

optimo sivit Saracenos etiam his terris imperare, in quibus

fides catholica1 orta est. Hostes crucis2 gladio depopulati

sunt3 terram nobis ac patribus nostris caram – terram

quidem, quae fuit patria iis, qui nos docuerunt fidem

nostram. Nunc possident Saraceni etiam eam civitatem,

in qua Augustinus noster natus est!

At ego – veritus, ne fides nostra in Africa exstinguatur –

numquam hoc patiar; et moneo, ne vos quoque hoc

patiamini. Me sequimini! In Africam progredientes

Saracenos aggrediamur! Et haec vobis propono, immo

polliceor: Saracenis e finibus Europae Africaeque pulsis

non modo praedam certam facietis, sed etiam vitam

aeternam consequemini. Proinde ne cessaveritis Saracenis

resistere; ne eis cesseritis! Coniungite vires vestras et

iuvate eos homines infelices, quibus vivendum est sub

imperio Saracenorum.

 

1fidês catholica katholischer Glaube2crux, crucis f Kreuz3dêpopulârî verwüsten

 

 

52Z    Der Weg zum vereinten Europa

Nachdem im 5. und 6. Jahrhundert n. Chr. die Einheit des römischen Reichs zerfallen ist, verwandelt sich Rom von einer politischen in eine geistige Macht: Der Traum von einer gemeinsamen europäischen Kultur auf den Grundlagen der römischen Zivilisation entsteht, ein Traum, der vielleicht in unserer Zeit Wirklichkeit werden könnte. Schon in der Zeit, als das römische Reich sich aufzulösen beginnt, werden diese Werte, z.B. vom Dichter Claudian (5. Jh. n. Chr.), beschworen:

 

Roma est urbs, quae in gremio1 suo etiam victos populos recepit,

quae in gentibus regendis pacem universam peperit, quae

humanum genus omni modo iuvit. Roma peperit linguam, qua

toto imperio grati utimur et quae maxime idonea est ad rationem

humanam intellegendam. Si apud Rhodanum2 vivimus, apud

Rhenum, apud Hiberum3, apud Tiberim: Cuncti gens una sumus

imperium Romae cum laetitia patientes. Alia regna perierunt, sed

imperium Romanum non peribit, dum homines – iure Romano

utentes – humanitati4 studebunt.

Quod autem maxime mirandum est: Roma tam ingens imperium

tenens tamen ita homines regit, ut liberi esse possint. Non eo

modo, quo servi parent domino, populi Romae parent, et Roma

est custos et praesidium humani generis. Omnes, qui vivunt in

imperio, sunt cives Romani, et omnibus hominibus est eadem

libertas, quae erat inter cives Romanos.

 

1gremium Schoß2Rhodanus die Rhône (Fluss in Frankreich)3Hibêrus der Ebro (Fluss in Spanien)4hûmânitâs: zu hûmânus

 

 

X       prima lesen: Das Salomonische Urteil

In unserem Sprachgebrauch nennt man einen besonders klugen und gerechten Richterspruch oft ein „Salomonisches Urteil“. Das geht auf eine im Alten Testament überlieferte Begebenheit zurück. Salomon, der König von Israel (961–931 v. Chr.), ist als Richter in einer schwierigen Angelegenheit gefordert:

 

Quondam duae mulieres ad regem venerunt, quarum altera1 dixit:

„Audi, domine: Ego et ista mulier habitabamus in eadem domo.

Ego peperi filium apud istam in cubiculo2. Tertio autem die,

postquam ego peperi, peperit filium et ista; nullus alius in

domo erat. Multa autem nocte filius istius mulieris mortuus est;

quiescens enim oppressit3 eum. Et sumpsit filium meum et posuit

in lecto suo; suum autem filium, qui erat mortuus, posuit in

lecto meo. Cum surrexissem, manifestum

erat puerum esse mortuum; quem diligenter

spectans clara luce cognovi illum non esse

meum, quem peperi.“

Altera autem mulier totam rem negans con-

tendit: „Quod ista dixit, verum non est; filius

enim meus vivit, et filius eius mortuus est.“

Iussit ergo rex servos suos: „Afferte mihi

gladium!“ Cumque gladius allatus esset:

„Dividite4“, inquit, „puerum vivum in duas

partes et date alteram partem huic et alteram

partem illi!“

Mulier autem, cuius filius adhuc vixit,

commota ad regem dixit: „Obsecro, domine,

ut detis illi puerum vivum. Ne interfeceritis

eum!“

Illa autem dicebat: „Nec mihi nec tibi sit, sed

dividatur!“

Respondit rex: „Date huic puerum vivum;

haec est enim vera mater eius!“

Et omnes, qui aderant, timuerunt regem

videntes sapientiam5 Dei esse in eo.

 

1alter, a, um der eine (von zweien), der andere (von zweien) 2cubiculum
(Schlaf-)Zimmer3opprimere hier: erdrücken4dîvidere, dîvidô trennen, teilen5sapientia Weiheit

 

 

Der barmherzige Samariter

Das Gleichnis vom barmherzigen Samariter steht im Lukas-Evangelium: Ein jüdischer Rechtsgelehrter will Jesus auf die Probe stellen und fragt, was er tun müsse, um das ewige Leben zu erlangen. Jesus verweist auf ein Schriftwort:

 

„Dilige Dominum Deum tuum et proximum tuum sicut te ipsum!“

Ille autem dixit ad Iesum: „Et quis est meus proximus?“

Iesus respondit: „Homo quidam descendit ab Ierusalem1 in urbem

Iericho2 et latronibus3 occurrit, qui ei omnia bona rapuerunt;

homine laeso et semivivo4 relicto abierunt.

Accidit autem, ut sacerdos quidam descenderet eadem via, et viso

illo praeteriit. Et Levita5 cum videret eum, praeteriit.

Samaritanus6 autem quidam iter faciens eo venit et videns eum

misericordia7 motus est. Homini laeso auxilium praebuit et

imponens illum in iumentum8 suum duxit in stabulum9 et eum

curavit. Et proximo die protulit duos denarios10 et dedit stabulario11

et ait: „Illum cura, et quodcumque erit necessarium, rediens dabo

tibi.“

Quis horum trium videtur tibi proximus fuisse illi, qui latronibus

occurrit?“

At ille dixit: „Qui fecit misericordiam in illum.“

Iesus ait: „Et tu fac eodem modo!“

 

1Ierûsalêm indekl. Jerusalem2Ierichô indekl. Jericho3latrô, ônis Räuber4sêmi-vîvus, a, um halbtot5Lêvîta Levit (Mitglied eines israelitischen Stammes, der den Tempeldienst verrichten durfte)6Samarîtânus Samariter (Mitglied eines Mischvolkes, aus Israeliten und Einwanderern, das vom Tempeldienst ausgeschlossen war)7misericordia Mitleid, Barmherzigkeit8iûmentum Lasttier9stabulum Stall, Herberge10dênârius Denar11stabulârius Wirt

 

 

53T    Was, warum, wozu?

Der Philosoph Cicero beschreibt ausführlich, warum Menschen philosophieren sollen.

 

Fieri potest, ut recte aliquis sentiat – sed id, quod sentit,

ornate1 dicere non possit. Itaque necesse est nos, si quid

laudis cupimus, magno studio fontes philosophiae aperire,

e quibus etiam ars bene scribendi et dicendi manat2.

Ut Aristoteles, vir summo ingenio, coepit sapientiam cum

arte dicendi iungere, sic etiam nobis usui est numquam

deponere dicendi studium et amorem sapientiae.

Sed fateor: Adhuc Romanorum fuit philosophiam

neglegere. Philosophia usque ad hanc aetatem lumen

litterarum Latinarum non habuit. Quamquam Graeci iam

multa saecula ad philosophiam nitebantur. Graecorum

philosophorum refert initia causasque divinarum

humanarumque rerum perspicere. Graeci, ut reor, nos

etiam omni litterarum genere superabant. Nunc mihi

cordi est Romanos Socratem et Platonem et Aristotelem

et eos septem Graecos, quos sapientes dicimus, non

solum imitari, sed etiam brevi superare.

Fateor magnam partem hominum reri philosophiam

hominibus utilem non esse, quia quidam

philosophi turpiter vixerunt, velut Diogenes. Isti

putant verba philosophorum inania esse. Immo:

Ut ager quamvis fertilis3 sine cultura4 fructus

ferre non potest, sic sine doctrina5 animus.

Cultura autem animi philosophia est.

Ea pellit timores, liberat a vitiis

cupiditatibusque. Si ad vitam beatam agendam

niteris, tua refert philosophia niti.

 

1ôrnâtê wohlgeordnet, schön 2manâre hier: hervorgehen3fertilis, e fruchtbar4cultûra Pflege5doctrîna Belehrung

 

 

53Z    Wer ist ein Philosoph?

Der Grieche Leon, ein Zeitgenosse des Philosophen Pythagoras (Pythagorâs, Pythagorae m) im 6. Jh. v. Chr., hört in einem Gespräch mit Pythagoras erstmals den Begriff „Philosoph“. Er fragt Pythagoras neugierig, was man darunter versteht.

 

Leon, cum iam multos annos ingenium Pythagorae miratus esset,

ex eo quaesivit, quam artem maximam putaret.

PYTHAGORAS: „Artem quidem scio nullam, sed sum philosophus.“

LEON: „Qui sunt philosophi? Quid philosophis cordi est? Quo

ceteris hominibus praestant? Quid interest1 inter eos et reliquos

homines?“

PYTHAGORAS: „Reor nos vitam hominum ludis Graecorum

comparare posse. Nam illic alii corporibus exercitis gloriam

petunt, alii ad divitias2 nituntur multis rebus emendis

vendendisque. Sed quidam homines visendi causa veniunt et

student perspicere, quid agatur et quo modo. Item3 aliorum refert

gloriae servire, dum vivunt, aliorum refert pecuniae servire. Sed

quoddam genus hominum cetera omnia parvi aestimat et initia

causasque divinarum et humanarum rerum perspicere studet.

Tales homines sapientes putantur. Sapientis est ad rerum naturam

perspiciendam niti. Amorem sapientiae dico philosophiam.“

 

1interest hier: es besteht ein Unterschied2dîvitiae, ârum Reichtum3item ebenso

 

 

54T    Ein aufregender Gesprächspartner

Nonnulli Graeci Socratem doctum et sapientem duxerunt.

Etiam rati sunt neminem doctiorem et sapientiorem esse

quam Socratem. Id verbis oraculi Delphici1 affirmaverunt.

Nam deus Delphicus ab amico Socratis rogatus, quis

doctissimus et sapientissimus hominum esset, respondit:

Nemo est sapientior Socrate.

Socrates primus philosophus nisus est intimas condiciones

humanae vitae experiri. Itaque saepe in foro versabatur

et cum eis colloquebatur, quibus occurrit, sive nobilibus,

sive divitissimis, sive pauperrimis. Aliquando animadvertit

Xenophontem quendam cum Aspasia, uxore eius,

acerrimis verbis certare. Xenophonte absente Socrates

Aspasiam interrogavit: „Dic mihi, Xenophontis uxor, si

vicina2 tua maiore et commodiore curru vehatur quam tu,

utrum currum illius an tuum malis?“ Aspasia confessa est:

„Currum illius“. Socrates: „Si melius aurum habeat, quam

tu habes, utrum illius an tuum malis?“ Aspasia: „Aurum

illius.“ Socrates: „Si pulchriores vestes habeat, utrum illius

an tuas malis?“ Nunc Aspasia: „Vestes vicinae malo.“

Socrates: „Si virum meliorem habeat, quam tu habes,

utrum tuum virum malis an illius?“ Nunc Aspasia tacuit

oculos suos demittens.

Tum Socrates cum Xenophonte simillime collocutus est

Aspasia absente. Cum Socrates ex eo quaereret, utrum

Aspasiam mallet an mulierem vicini3, Xenophon quoque

tacuit – item ut Aspasia. Deinde Socrates Aspasiam

advocavit4; Xenophontem uxoremque eius intuens

vehementius dixit: „Quia uterque vestrum id mihi non

respondit, quod ego solum audire volueram, ego dicam,

quod uterque cogitet. Nam tu, mulier, optimum virum vis

habere, et tu, Xenophon, optimam uxorem. Quare, nisi

hoc perfeceritis, requiretis, ut et tu maritus quam optimae

mulieris sis et haec quam optimo viro nupta sit.“

 

1Delphicus, a, um delphisch2vicîna Nachbarin3vicînus Nachbar4advocâre herbeirufen

 

 

54Z    Wie viel Philosophie braucht ein Politiker?

Quintus, der jüngere Bruder des Philosophen und Politikers Marcus Tullius Cicero, war 59 v. Chr. Prokonsul in der Provinz Asia. Als ihm der römische Senat dieses hohe politische Amt auch für das Jahr 58 v. Chr. übertrug und Quintus daher Ende 59 v. Chr. noch nicht nach Rom zurückkehren musste, schrieb ihm Marcus Tullius einen Brief, in dem er die Bedeutung philosophischer Bildung für einen Politiker ansprach:

 

Plato quidem putavit res publicas beatissimas futuras esse, si

aut doctissimi ac sapientissimi homines eas regere coepissent

aut regentes homines omni studio niterentur, ut sapientiores

et doctiores essent. Nam ratus est coniunctionem1 potestatis et

sapientiae civitatibus saluti esse.

Nunc quidem haec coniunctio profecto Asiae2 provinciae usui

est. Tu enim, cui in doctrina percipienda3 semper plurimum studii

fuit, in ea provincia nunc summam potestatem habes. Quod mihi

gaudio est. Mihi autem maiori gaudio esset, si haec coniunctio

etiam universae rei publicae nostrae utilis esset.

 

1coniunctiô, coniunctiônis f Verbindung2Asia Kleinasien3percipere erfassen

 

 

55T    Weisheit verleiht Macht

Philippus, Amyntae1 filius, rex Macedonum, omni fere

tempore in negotiis belli occupatus tamen a studiis

humanitatis2 numquam afuit. Itaque eius interfuit

Alexandrum, natum suum, a pueritia non modo corpus,

sed etiam animum exercere. Secum volvens, a quo

Alexander optime educari posset, meminerat Nicomachi,

qui medicus patris sui fuerat et sapientibus verbis colloqui

solitus erat. Etiam meminerat natum Nicomachi, cuius

nomen erat Aristoteles, in urbem Athenas missum esse,

ut a Platone de recte vivendo doceretur.

Philippus: „Quis Alexandrum melius educare potest quam

Aristoteles, quem audivi omnibus Platonis discipulis

praestare. Non solum unus, sed etiam plures amici mihi

dixerunt Aristotelem sapientissimum discipulorum

Platonis esse. Nemo potior quam Aristoteles est. Cui potius

confidere possim quam ei, cuius patri pater meus maxime

confisus est? Itaque nitar, ut Aristoteles natum meum

doceat omnia, quae cognovisse probos reges oportet.“

Primo suo consilio gavisus est. Deinde autem ei in mentem

venit: „Aristoteles, quem in Macedonia natum esse

constat, non in patria, sed Athenis versatur. Nato regis

indignum est extra patriam educari. Proinde eat magister

ad Alexandrum, non Alexander ad magistrum. Itaque

necesse est magna mercede praemiisque eum precari, ut

in patriam revertatur. Quo celerior is revertitur, eo felicior

ego sum.“ His cogitationibus3 impulsus epistulam scripsit,

quam auctor quidam Romanus arbitratus est maxima arte

conscriptam esse. Aristoteles hac epistula motus in patriam

revertit, ut Alexandrum doceret.

 

1Amyntâs, Amyntae: Amyntas (König von Makedonien, 393-370 v. Chr.) 2humânitâs, âtis höhere Bildung 3côgitâtio f: Subst. zu côgitâre

 

 

55Z    Ein gut gemeinter Rat

Quondam Aristoteles Callisthenem1, quem scimus Aristotelis

discipulum2 fuisse, ad Alexandrum Magnum misit. Aristoteles

Callisthenem monuit, ut cum Alexandro aut quam rarissime aut

quam iucundissime colloqueretur. At ille Alexandrum, quem

Persicis3 moribus gaudere cognovit, reprehendit. Regis Macedo-

num esse dixit Macedonum mores magni aestimare. Callisthenes

autem e vita cedere iussus4 postea neglecti consilii paenitentiam5

egit.

 

1Callisthenês (Akk. Callisthenem): Eigenname eines Griechen2discipulus Schüler3Persicus, a, um persisch4iussus: PPP zu iubêre – 5paenitentiam agere m. Gen. Reue empfinden wegen

 

 

56T    Vorsicht, bissiger Hund!

„Canis! Canis!“ clamaverunt multi Athenienses, cum

Diogenem aspiciebant. Quis est, qui tali verbo non

irascatur? Nemo est, qui gaudeat turpibus verbis violari.

Diogenes autem traditur Atheniensibus laeto vultu

respondisse: „Ego sum talis, qui vitam canis agat. Nam

eis, qui mihi aliquid dant, blandior1, in eos vero, qui non

dant, oblatro2, malos homines autem mordeo3. Scitis me

reprehendere avaritiam eorum, qui pecuniam diligant et

putent se quanto divitiores tanto feliciores esse. Etiam

mores eorum pessimos puto, qui altera dicant, altera

faciant.“

De Diogene multae aliae fabulae proditae sunt:

Is proditur in dolio4 habitavisse. Diogenes dicitur hoc

dolium media in urbe collocavisse. Nam deliberavit:

„Cives opes appetunt. Equidem demonstro pauperrimam

vitam hominibus, qui divitias parvi aestiment.“

Quondam is puerum observavisse traditur, qui prope

lacum sedens manibus aquam biberet. „Ego“ inquit

„adhuc poculo usus sum, cum bibi. Iste puer, qui

sine vasibus bibat, me simplicitate superat.“ Irato

vultu poculum suum prehendit et in lacum

iactavit.

Fama est Diogenem etiam solitum esse in

foro cibos suos edere. Plures iuvenes eum

circumstetisse dicuntur iterum atque iterum

vocantes: „Canis!“ Diogenes, ut ea verba

audivit, ridens haec verba in iuvenes iactavit:

„Vos canes estis, qui me edentem circumstetis.“

 

1blandîrî schmeicheln2oblatrâre bellen3mordêre beißen4dôlium Fass

 

 

56Z    Alexander der Große trifft Diogenes

Die beiden folgenden Texte erzählen vom Zusammentreffen zwischen Alexander dem Großen und Diogenes. Die Kurzfassung habt ihr bereits im letzten Jahr kennen gelernt. Wodurch unterscheiden sich die Kurz- und die Langfassung inhaltlich? Was soll bei der Langfassung besonders betont werden?

 

Kurzfassung

Quodam die Alexander Magnus Diogenem convenit. „Scis“,

inquit, „mihi magnas opes esse. Tibi dabo, quaecumque cupis.

Quid tibi optas?“ Diogenes respondit: „Hoc tantum cupio: Abi

a sole!“ Alexander autem vitam et audaciam huius viri laudavit.

 

Langfassung

Alexander Magnus, quem potentissimum et divitissimum regem

fuisse scimus, quondam Athenas venisse dicitur. Cum audiret

virum mirum media in urbe dolium1 collocavisse, in quo viveret,

rex magna admiratione2 affectus est. Rogavit: „Quis est iste vir?“

Comes Alexandri respondit: „Isti viro nomen Diogenes est. Is

magna cum paupertate3 vitam agit. Is, qui malos mores hominum

verbis duris reprehendat, philosophus esse dicitur. Cum nihil

possideat, arbitratur se felicem et ad omnem casum4 paratum

esse.“ Deinde Alexander ad dolium properavit, sed Diogenes, qui

raro5 intra dolium sederet, afuit. Irato vultu rex misit servos, qui

Diogenem invenirent. Servi Diogenem in Craneo6 apricantem7

invenerunt. Alexander, postquam eo contendit, Diogeni magnas

divitias proposuit, ut mores eius probaret8. „Quod vis“, inquit

„a me pete.“

Diogenes: „Decede9 mihi de sole.“ Omnes circumstantes perterriti

sunt, cum nescirent, num Alexander Diogeni irasceretur.

Alexander autem dixit: „Nisi Alexander essem, vellem esse

Diogenes.“

 

1dôlium Fass2admîrâtiô, ônis f Verwunderung3paupertâs, âtis f Armut4câsus, câsûs m Schicksalsschlag5rârô selten6Craneus: Name für ein Waldgebiet in der Nähe von Korinth; ein Ort, an dem sich Diogenes gerne aufhielt 7apricârî sich sonnen8probâre hier: prüfen9dêcêdere weggehen

 

 

57T    Das Ideal der Freundschaft

Seneca Lucilio suo salutem.

In epistula, quam mihi amicus tuus pertulit, mones me,

ne omnia ei amico committem, cum ne ipse quidem id

facere soleas. Te interrogo: Isne a te ita „amicus“

nominatus est, ut eos, quorum nomina ignoramus,

„dominos“ nominamus? Si ita est, eum amicum nominas,

sed non existimas. Tum recte facis, si caves, ne omnia

ei committas.

Si quidem eum amicum verum existimas, quamquam

ei minus credis quam tibi, non satis novisti vim verae

amicitiae. Amico vero te committere et omnia facta tua

confiteri omniaque dicere, quae sentias, potes.

Itaque cave, ne praeceps1 aliquem habeas amicum verum.

Ut sit tibi gratissimus aliquis, tamen diu cogita, an tibi in

amicitiam recipiendus sit. Simul tibi placuit eum amicum

verum fieri, tum illum toto pectore admitte et audacter2

cum illo loquere omnibus de rebus! Quid est, quare tu ulla

verba amico vero retrahas3? In amicitia credendum est,

ante amicitiam iudicandum est.

Si tu amico vero fidem habueris, is quoque tibi fidem

habebit. Noli suspicari te ab amico vero falli. Quid enim

peius est quam ista suspicio?

Ceterum alii ea, quae tantum amicis veris committenda

sunt, omnibus, quibus occurrunt, narrant. Alii rursus etiam

carissimorum conscientiam4 timent; qui ne sibi quidem

crederent, etsi possent. Utrumque vitium est, et omnibus

credere et nulli. Vale.

 

1paeceps vorschnell, überstürzt2audâcter uneingeschränkt offen3retrahere hier: verschweigen4cônscientia Mitwisserschaft

 

 

57Z    Der hilfreiche Rat einer Frau

Kaiser Augustus (63 v. Chr.–14 n. Chr.) regierte nach heftigen Bürgerkriegen ab 31 v. Chr. als alleiniger Herrscher im römischen Reich. Seine Gegner trachteten ihm oft nach dem Leben und planten Anschläge. Dies bereitete Augustus große Sorgen.

 

Augusto, cum in Gallia

versaretur, nuntiatum

est L. Cinnam1 insidias

parare. Itaque multas

noctes Augustus non

quievit; cogitavit enim illum

adulescentem, qui - hoc crimine

neglecto – integer2 esset, propter

hoc unum crimen damnari. Sed

etiam haec secum volvebat:

„Num ego – imperium Romanum

in potestate mea tenens – patiar

sceleratum insidias mihi parantem

securam3 vitam agere? Ergo oportet

eum poenas dare!“ Sed paulo post

sibi magis quam Cinnae irascebatur:

„Complures iam moliti4 sunt

me occidere. Quamvis ei morte

multarentur5, tamen iterum atque

iterum alii homines eos secuti sunt.

Cur tot hominum interest me perire?

Cur supplicia eos non terrent? Qui

finis erit suppliciorum?‘ Augusto

dubitante Livia uxor: „Fac“, inquit,

„quod medici solent, qui, ubi

remedia6 usui non sunt, temptant

contraria7. Quia usui tibi non fuit

alios morte multare, nunc clementia8

utaris. Ignosce9 L. Cinnae!“

Hoc consilio gavisus Augustus uxori

gratias egit; statim imperavit, ut Cinna adduceretur. ’Ego‘ inquit,

„te, Cinna, cum in hostium castris fuisses, non inimicum habui,

sed tibi vitam dedi. Tu autem occidere me nunc molitus es.‘

Augustum diutius quam duas horas de poena statuenda locutum

esse constat.

Denique, postquam Cinna omnino de salute desperavit, dixit:

’Vitam tibi, Cinna, iterum do, prius hosti, nunc scelerato. Inter

nos amicitia incipiat.“

 

1Lucius Cinna: Gegner des Kaisers Augustus während des Bürgerkriegs; auch danach war er an einer Verschwörung gegen Augustus beteiligt. 2integer, integra, integrum – untadelig3sêcûrus, a, um sorglos4môlîrî planen5multâre bestrafen6remedium Heilmittel7contrârius, a, um entgegengesetzt8clementia Milde9îgnôscere verzeihen

 

 

58 T1 Meinungsbildung im Senat

L. Lentulus consul senatui reique publicae se non

defuturum esse1 pollicetur, si omnes fortiter agere velint.

Sin2 Caesarem respiciant eumque sequantur, ut superioribus

fecerint temporibus, se senatui non iam adfuturum esse.

In eandem sententiam loquitur3 Scipio4: Pompeium esse

paratum rei publicae non deesse, si senatus sequatur.

Sin cesset, frustra senatum eius auxilium rogaturum.

Haec Scipionis actio a Pompeio ipso habita videbatur.

Conviciis5 L. Lentuli consulis perterriti et minis6 amicorum

Pompei impulsi plerique senatores inviti et coacti

sententiam Scipionis sequuntur. Senatus igitur postulat,

ut Caesar ante certam diem exercitum dimittat; si hoc

non faciat, eum adversus rem publicam facturum videri.

Profecto paulo post senatores illud ultimum senatus

consultum7 fecerunt: „Dent operam consules, ut res

publica e summo periculo servetur.“

Pompeius ipse ob hoc senatus consultum virtutem

constantiamque senatus laudat; haec de copiis demonstrat:

Legiones habere se ipsum decem; praeterea se comperisse

equitatum inimico animo in Caesarem esse neque ei posse

persuaderi, ut Caesarem defendat aut sequatur.

Tum iussu consulum tota Italia milites conscribuntur,

arma imperantur, pecuniae ab oppidis exiguntur.

 

1nôn dêesse m. Dat. sich einsetzen für 2sîn wenn aber3in eandem sententiam loquî die gleiche Auffassung vertreten4Scîpiô Schwiegervater des Pompejus5convîcium heftiger Vorwurf6mînae, ârum Drohungen7senâtûs cônsultum Senatsbeschluss

 

 

58 T2 Cäsar reagiert

Cäsar hält sich in Ravenna auf, als er von den Vorgängen in Rom erfährt; er reagiert sofort:

 

Quibus rebus cognitis Caesar apud milites suos

orationem habet:

Se omnibus temporibus iniurias inimicorum accepisse.

Ab eis Pompeium cupiditate laudis deductum esse.

Ita milites hortatur: Defendant bonam famam

dignitatemque imperatoris, quo duce novem annos

omnia felicissime gesserint, plurima proelia secunda

fecerint, omnem Galliam Germaniamque pacaverint1!

Clamant omnes milites se paratos esse imperatorem

suum ab iniuriis defendere.

Cognita militum voluntate Caesar Ariminum proficiscitur

ibique adulescentem quendam convenit; qui perferre se

a Pompeio mandata privati officii2 demonstrat: Dimittat

iram rei publicae causa! Ne sit adeo iratus, ut, cum

inimicis nocere se speret, rei publicae noceat pacemque

rumpat!

Quae res etsi nullo modo ad levandas3 iniurias pertinere

videbatur, Caesar tamen ab adulescente petit, ut sua

quoque mandata ad Pompeium deferat: Nonne semper

se omnia rei publicae causa fecisse? Cur ipse exercitum

suum dimittat, cum – pace rupta – tota Italia milites

conscribantur? Quo haec omnia pertinere4 ni ad suam

perniciem? Sed tamen ad omnia descendere5 se paratum

esse pacis restituendae causa.

 

1pâcâre befrieden2mandâta prîvâtî officiî Aufträge privaten Charakters3levâre leichter machen4quô … pertinet? hier: worauf … zielt ab?5dêscendere ad eingehen auf

 

 

58 T3 Die Würfel fallen

Caesar denique haec postulavit:

Profisceretur Pompeius in suas provincias, uterque

exercitum dimitteret, discederent in Italia omnes ab

armis, metus e civitate tolleretur, omnis res publica

senatui populoque Romano permitteretur! Haec quo

facilius certisque condicionibus fierent, Pompeius aut

ipse accederet aut se accedere pateretur; per colloquia

enim omnes controversias componi solere.

Acceptis mandatis adulescens Capuam petit ibique

postulata Caesaris consulibus Pompeioque nuntiat.

Illi re deliberata ad eum mandata remittunt, quorum

haec erat summa1:

Primum Caesar in Galliam reverteretur, ab Arimino

abiret, exercitum dimitteret! Quae si fecisset, Pompeium

in Hispaniam iturum. Priusquam fides esset data Caesarem

haec omnia facturum, consules Pompeiumque desituros

non esse milites conscribere.

Quae cum comperisset, Caesar secum deliberavit:

Quem dubitare, quin iniquae essent hae condiciones?

Pompeium non definivisse, ante quem diem in provinciam

iturus esset. Quod ne tempus quidem colloquio dedisset

neque se accessurum pollicitus esset, spem pacis omnino

impedire.

Itaque ab Arimino cohortes quinque Arretium mittit.

Ipse Arimini manet ibique milites conscribendi consilium

capit; Pisaurum, Fanum, Anconam singulis cohortibus

occupat.

 

1summa Hauptinhalt

 

 

58 T4 Und die wahren Gründe?

Sueton, ein römischer Historiker (ca. 70 bis 140 n. Chr.), diskutiert in seiner Cäsar-Biographie drei Erklärungen damaliger Zeitgenossen dafür, dass Cäsar einen langen und blutigen Bürgerkrieg in Kauf nahm.

 

Cn. Pompeius haec sentiebat: Caesarem, quod neque

opera perficere, quae instituisset, neque ea, quae populus

posceret, privatis opibus solvere posset, omnia turbare ac

miscere voluisse.

Alii dicunt eum timuisse, ne damnaretur propter ea, quae

primo consulatu adversus leges gessisset. Nam M. Cato1

iterum atque iterum indicabat se Caesarem accusaturum,

simul is exercitum dimisisset.

Quidam putant Caesarem, cum esset captus imperandi

consuetudine, usum esse occasione rapiendae

dominationis2, quam adulescens iam cupivisset. Quod

existimavisse videtur etiam Cicero scribens Caesarem

semper in ore habuisse hos Euripidis versus3:

Nam si violandum est ius, regnandi4 gratia5

violandum est; aliis rebus pietatem colas.

Cum tribunos quoque urbe cessisse nuntiatum esset,

Caesar ad Rubiconem flumen, qui provinciae finis erat,

processit et paulum constitit; ac secum volvens, quantum

moliretur, conversus ad proximos: „Etiam nunc“, inquit,

„redire possumus. Quodsi6 hunc pontem transierimus,

omnia armis agenda erunt.“

Dum cessat, adulescens quidam mira magnitudine repente

adfuit harundine7 canens; ad quem audiendum omnes

convenerunt. Ille autem – tuba8 ab uno rapta – properavit ad

flumen et ingenti spiritu canens ad alteram ripam contendit.

Tunc Caesar: „Eamus“, inquit, „quo deorum omina et

inimicorum iniuriae vocant! Iacta alea9 est!“

 

1M. Catô (Uticênsis): Urenkel von M. Porcius Cato Censorius, überzeugter Republikaner und damit erbitterter Gegner Cäsars.2dominâtiô, ônis Alleinherrschaft3versus, ûs Vers4rêgnâre ~ regere – 5grâtia ~ causâ m. Gen.6quodsî wenn aber7harundô, inis Hirtenflöte8tuba Signaltrompete9âlea Würfel

Login
 
Benutzername:
Kennwort:
WICHTIG!!
 
Unbedingt anschauen:
http://www.youtube.com/watch?feature=player_embedded&v=9GorqroigqM#!
Spruch der Woche!
 
Eine Idee nachahmen ist Diebstahl, zwei Ideen miteinander verbinden ist Kreativität.
Witz der Woche!
 
"Was ist Betrug?", fragt der Professor den Jurastudenten.

"Betrug ist, wenn Sie mich durchfallen lassen."

"Wieso denn das?"

"Weil sich nach dem Strafgesetzbuch derjenige des Betruges schuldig macht, der die Unwissenheit eines anderen ausnützt, um diesen zu schädigen."
 
Sie sind heute der 1 Besucher hier!
Diese Webseite wurde kostenlos mit Homepage-Baukasten.de erstellt. Willst du auch eine eigene Webseite?
Gratis anmelden